Αν πριν από έναν χρόνο υποστήριζε κανείς ότι οι μεγάλοι γραφειακοί χώροι θα αποτελέσουν παρελθόν για τη μεγάλη μάζα των επιχειρήσεων ή ότι τα θηριώδη πολυκαταστήματα θα δυσκολευθούν να καλύψουν τα λειτουργικά κόστη τους και θα κληθούν να συναγωνιστούν με τα μικρά, συνοικιακά καταστήματα, μάλλον θα αντιμετωπιζόταν ως τρελός.
Η πανδημία, όμως, τα άλλαξε όλα, και, όπως αποκαλύπτει η μεγάλη έρευνα της Cerved Property Services -μέλος του ιταλικού πολυεθνικού Cerved Group-, ειδικά στον χώρο των επαγγελματικών ακινήτων δεν μιλάμε απλώς για αλλαγές, αλλά για ανατροπές.
Γραφεία
Σύμφωνα με στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος, οι μέσες τιμές των γραφειακών χώρων κατέγραψαν αύξηση της τάσης του 4,2% σε σχέση με το 2018. Είναι άξιο αναφοράς ότι το 74% των Εταιρειών Επενδύσεων σε Ακίνητη Περιουσία έχουν τοποθετήσεις σε γραφειακούς χώρους. Η αγορά αυτή πάντως θα χρειασθεί να επαναξιολογηθεί όταν οι επιχειρήσεις, μετά το Covid-19, επανέλθουν στην ομαλότερη λειτουργία τους. Εάν το ποσοστό της τηλεργασίας παραμείνει υψηλό, θα τεθούν νέοι κανόνες στην αγορά και στον τρόπο λειτουργίας των γραφείων. Όμως, στην κατηγορία των γραφειακών χώρων υψηλών προδιαγραφών θα υπάρχει σταθεροποίηση των τιμών των αποδόσεων και των μισθωμάτων, λόγω της έλλειψης σύγχρονων γραφειακών χώρων.
Ο Covid-19 επέφερε σταδιακά διαρθρωτικές αλλαγές στην αγορά εργασίας. Έτσι, στο επίπεδο των 27 χωρών-μελών της Ευρωπαϊκής Ενωσης το ποσοστό τηλεργασίας, προ του Covid-19, βρισκόταν μόλις στο 5,4 %, ενώ με την εξέλιξη της πανδημίας το ποσοστό αυτό αυξήθηκε εντυπωσιακά.
Επίσης, σημαντική επίπτωση στην αγορά γραφειακών χώρων μπορεί να επιφέρει το αποτέλεσμα έρευνας που καταγράφει ότι το 26% των εταιρειών που εφάρμοσαν την εξ αποστάσεως εργασία θα την επεκτείνουν σε όλους τους εργαζομένους μετά την ολοκλήρωση του κύκλου αυτής της πανδημίας. Ήδη έρευνα για την αγορά γραφειακών χώρων δείχνει ότι μία εταιρεία με 250 απασχολούμενους σε τηλεργασία θα αποταμιεύσει περί τα 30.000 ευρώ μόνον από τα μειωμένα μισθώματα που θα καταβάλλει για τα γραφεία της!
Νέες Μισθώσεις-Πράσινα Κτίρια
Κατά το 2020 καταγράφηκαν νέες μακροχρόνιες μισθώσεις 70.000-80.000 τ.μ. Όσον αφορά τα νέα πράσινα πρότυπα λειτουργίας των κτιρίων, παρατηρείται μειωμένη προσφορά χώρων, με αποτέλεσμα τη σημαντική αύξηση των μισθωμάτων. Οσον αφορά την εκτίμηση για το 2021, η προσθήκη νέων βιοκλιματικών γραφειακών χώρων θα προσεγγίσει τα 90.000 τ.μ.
Διαθεσιμότητα γραφειακών χώρων
Κατά το 2020, η ζήτηση για παλαιότερης τεχνολογίας κτίρια γραφείων ήταν ιδιαίτερα χαμηλή, με αποτέλεσμα οι ελεύθεροι προς ενοικίαση γραφειακοί χώροι στην ευρύτερη Περιφέρεια της Αττικής να φθάσουν στο 8,6% επί του συνόλου των διαθέσιμων χώρων για επαγγελματική χρήση. Εν τούτοις, σε ζώνες με σημαντική συγκέντρωση ποιοτικών χώρων γραφείων, όπως ο άξονας γύρω από τη Λεωφόρο Κηφισιάς έως την ευρύτερη περιοχή των βορείων προαστίων, η διαθεσιμότητα γραφειακών χώρων προς ενοικίαση περιορίσθηκε στο 6,76%. Αντίθετα, σε κτίρια με πιο σύγχρονα πρότυπα κατασκευής τους οι ελεύθεροι προς ενοικίαση χώροι δεν ξεπέρασαν το 5%.
Οι αποδόσεις γραφείων σύγχρονων προδιαγραφών στο κέντρο της Αθήνας και στους βασικούς άξονες συγκέντρωσης γραφείων έχουν σταθεροποιητικές τάσεις και κινήθηκαν κατά κανόνα στο 7%, ενώ σε σπάνιες περιπτώσεις καταγράφηκαν χαμηλότερες αποδόσεις.
Αγοραπωλησίες και επενδύσεις σε γραφειακούς χώρους
- Η εταιρεία επενδύσεων σε ακίνητη περιουσία TRASTOR αγόρασε το κτίριο, επί της οδού Μιχαλακοπούλου, όπου και στεγαζόταν ο Οργανισμός Λαμπράκη. Η αξία της συναλλαγής έφθασε τα 17,1 εκατ. ευρώ που αντιστοιχεί σε 3024 ευρώ/τ.μ.
- Η εταιρεία TRASTOR αγόρασε τετραώροφο κτίριο επί της οδού Αμαρουσίου-Χαλανδρίου συνολικής έκτασης 21412 τ.μ. Η τιμή αγοράς έφθασε τα 26,8 εκατ. ευρώ ήτοι προς 1.252 ευρώ/τ.μ.
- H εταιρεία PRODEA αγόρασε ακίνητο στο Χαλάνδρι επί της οδού Εθνικής Αντιστάσεως και συνολικής έκτασης 7137 τ.μ. Από αυτά τα 6193 τ.μ είναι μοντέρνοι γραφειακοί χώροι που ανακαινίσθηκαν το 2019.
- Η εταιρεία PRODEA προχωρεί στην ανάπτυξη ενός βιοκλιματικού κτιρίου την κατασκευή του οποίου ανέλαβε, κατά 65%,η εταιρεία DIMAND και κατά 35% η Ευρωπαϊκή Τράπεζα για την Ανασυγκρότηση και Ανάπτυξη (EBRD).Η συνολική επένδυση θα φθάσει τα 50 εκατ. ευρώ.
- Η εταιρεία PRODEA αναθεώρησε τη στρατηγική της προκρίνοντας περισσότερες επενδύσεις σε σύγχρονους γραφειακούς χώρους και μειώνοντας αντίστοιχα τις επενδύσεις σε ξενοδοχειακές μονάδες. Ετσι η PRODEA θα προχωρήσει, μαζί με την κατασκευαστική εταιρεία DIMAND, στην ανάπτυξη 24.000 τ.μ. επί της Λεωφόρου Συγγρού κοντά στο ξενοδοχείο Intercontinental. Χρήστης του κτιρίου θα είναι η ασφαλιστική εταιρεία Generali.
Καταστήματα λιανικής
Κατά το β' τρίμηνο του 2020 ο συνολικός τζίρος του Λιανικού Εμπορίου απώλεσε 20 δις ευρώ σε σύγκριση με το αντίστοιχο διάστημα του 2019 κάτι που αντιστοιχεί σε μείωση της τάξης του 25,1%. Την αρνητική αυτή τάση επιβεβαιώνουν η σημαντική μείωση των οικονομικών μεγεθών σε γνωστά πολυκαταστήματα όπως τα Attica Stores με μείωση των πωλήσεών του κατά 30% για το 2020 και το Mall Athens στο Μαρούσι με την μείωση του EBITDA της εταιρείας να φθάνει το 39,1% για την ίδια χρονική περίοδο.
Με την εξέλιξη του COVID19 αλλάζουν σταδιακά και κάποια από τα καταναλωτικά πρότυπα. Έτσι σε πρόσφατη έρευνα της Mastercard, τρείς από τους τέσσερις ερωτηθέντες καταναλωτές απάντησαν ότι για τις αγορές τους προτιμούν τα συνοικιακά καταστήματα σε σχέση με ένα χρόνο πριν.
Στα νέα δεδομένα της αγοράς λόγω COVID19 αρκετές εταιρείες με καταστήματα σε προβεβλημένα σημεία λιανικής διαπραγματεύονται την προσαρμογή των μισθωμάτων που πληρώνουν σε χαμηλότερα επίπεδα. Το νέο μάλιστα μοντέλο που τείνει να επικρατήσει είναι οι μισθώτριες εταιρείες να διαπραγματεύονται τα μισθώματα ως ποσοστό του κύκλου εργασιών τους.
Οι σταδιακές on line αγορές έχουν διαμορφώσει μία έντονα ανοδική τάση η οποία έχει οδηγήσει σε διπλασιασμό των πωλήσεων μέσω ηλεκτρονικών δικτύων σε σχέση πριν από την εφαρμογή των lockdowns. Με τα τρέχοντα δεδομένα περί το 20% των πωλήσεών τους εν γένει εμπορικών επιχειρήσεων πραγματοποιούνται μέσω Διαδικτύου και το 80% μέσω της φυσικής παρουσίας των πελατών στα καταστήματά τους. Παρόλα αυτά μόλις το 20% επί του συνόλου των εμπορικών επιχειρήσεων έχουν αναπτύξει εφαρμογές ηλεκτρονικού εμπορίου.
Αγοραπωλησίες και επενδύσεις στα καταστήματα λιανικής
- Η αλυσίδα αθλητικών ειδών Intersport ενοικίασε σε χώρο 2.600 τ.μ. στην οδό Ερμού 46
- Το πολυκατάστημα ΙΚΕΑ ενοικίασε χώρο 1800 τ.μ. στον Πειραιά. Στο νέο Mall της Δυτικής Αττικής επί της Λεωφόρου Κηφισού, μεταξύ άλλων, το κατάστημα Leroy Merlin μίσθωσε χώρο 10.000 τ.μ. και η Mac Donalds 5.000 τ.μ., αντίστοιχα.
- Η δανική αλυσίδα πώλησης οικιακών ειδών JYSK άνοιξε γραφεία επί της Λεωφόρου Μεσογείων στο Χαλάνδρι και επί της οδού Χαροκόπου στην Καλλιθέα.
- H αλυσίδα αθλητικών ειδών Zackret ενοικίασε χώρο 626 τ.μ. στην οδό Τσιμισκή στη Θεσσαλονίκη.
- Η εταιρεία επενδύσεων σε ακίνητα Briq Properties αγόρασε ένα τριώροφο ακίνητο 782 τ.μ. στο Ρέθυμνο με υπάρχοντα μισθωτή ένα εμπορικό κατάστημα. Η συναλλαγή έφθασε το 1,127 εκατ. ευρώ ήτοι 1.141 ευρώ/τ.μ.
- Η εταιρεία Prodea προχώρησε σε αγορά ακινήτου 496 τ.μ. επί της Πλατείας Φιλικής Εταιρείας στο Κολωνάκι. Η συναλλαγή έφθασε τα 2,3 εκατ. ευρώ, ήτοι 4.632 ευρώ/τ.μ.
Βιομηχανικοί χώροι-Logistics
Η πανδημία επέφερε σημαντική στροφή των καταναλωτικών συνηθειών προς τις αγορές μέσω διαδικτύου. Επιπρόσθετα η σταδιακή ενίσχυση του γεωπολιτικού ρόλου της Ελλάδας στην Αν. Μεσόγειο προκάλεσε ισχυρή ζήτηση από μεγάλους πολυεθνικούς ομίλους για την μεταφορά, αποθήκευση και διανομή των προϊόντων τους στη χώρα μας.
Κατά το 2019 οι μισθωμένοι χώροι logistics έφθασαν τα 245.000 τ.μ. έναντι 241.000 τ.μ. κατά το 2018. Το Θριάσιο συγκεντρώνει το 68% της ζήτησης για μισθωμένους χώρους logistics με αποτέλεσμα να εκτιμάται ότι κατά το 2020 προτέθηκαν νέοι χώροι 100.000 τ.μ., ενώ στο 2021 αναμένεται να εγκατασταθούν άλλα 100.000 τ.μ. χώρων αποθήκευσης.
Οσον αφορά το επενδυτικό ενδιαφέρον για τους χώρους logistics, αυτό δεν προέρχεται μόνον από τους θεσμικούς επενδυτές της ευρύτερης αγοράς ακινήτων αλλά και τις μεγάλες εγχώριες και πολυεθνικές εταιρείες.
Η σημαντική ενίσχυση της διεθνούς ζήτησης σε χώρους logistics και κατά την περίοδο της πανδημίας προέρχεται και από τα δεδομένα της μεγάλης μεγέθυνσης των on line αγορών. Ετσι στην Ευρώπη το ποσοστό αυτό έφθασε στο 16%, έναντι 14,5 % στις ΗΠΑ και 27% στην Κίνα.
Αγοραπωλησίες και επενδύσεις σε χώρους logistics
- H εταιρεία επενδύσεων σε ακίνητα Briq Properties αγόρασε γειτονικά οικόπεδα 58.000 τ.μ. περίπου. Η αξία της συναλλαγής έφθασε τα 3,45 εκατ. ευρώ, ενώ το κόστος της επένδυσης θα πλησιάσει τα 10 εκατ. ευρώ σε μία ανάπτυξη που θα ξεπεράσει τα 20.000 τ.μ. σε αποθηκευτικούς χώρους.
- Η Briq Properties και πάλι αγόρασε το 80 % των μετοχών της εταιρείας Sarmed Warehouses Α.Ε. Οι αποθηκευτικοί χώροι βρίσκονται σε οικόπεδο 131 στρεμμάτων περίπου ενώ ο δομημένος χώρος ανέρχεται σε 58.641 τ.μ. Ο χώρος αυτός μισθώθηκε για 10 χρόνια στην εταιρεία Saremd Logistics. Tο συνολικό τίμημα έφθασε τα 23,6 εκατ. ευρώ.
- Η εταιρεία επενδύσεων σε ακίνητα Prodea ενα ακίνητο logistics στο Μαρκόπουλο Αττικής. Ο στεγασμένος αποθηκευτικός χώρος έφθασε τα 20.400 τ.μ., ενώ το τίμημα της αγοράς ήταν 9,9 εκατ. ευρώ, δηλαδή τα 458 ευρώ/τ.μ.
- Η εταιρεία Sarmed που δραστηριοποιείται κυρίως στην παροχή υπηρεσιών logistics προς τρίτους (3PL) υλοποιεί μία σημαντική επένδυση, αξίας 20 εκατ. ευρώ. Οταν αυτή θα ολοκληρωθεί, η εταιρεία θα διπλασιάσει τα μεγέθη αποθήκευσης από 100.000 τ.μ. σε 200.000 τ.μ. Επιπλέον, η Sarmed μέσα στο 2021 θα ολοκληρώσει νέα επένδυση που θα προσθέσει αποθηκευτικούς χώρους 20.000 τ.μ. για την αγορά της Βορείου Ελλάδος. Οι εγκαταστάσεις αυτές βρίσκονται στη Σίνδο.
- Η ολλανδική εταιρεία διαχείρισης και διαμεσολάβησης ακινήτων Ten Brinke αγόρασε έναν αποθηκευτικό χώρο 22.500 τ.μ. μαζί με κτίρια γραφείων 150 τ.μ.