Αγοράζοντας παπούτσια σε κάποιο κατάστημα –ο πάντα ευγενής- Θανάσης Νιάρχος ρωτά την νεαρή πωλήτρια που τον εξυπηρετεί το όνομά της. Όταν εκείνη του απαντά «Λίτσα», σπεύδει να την πληροφορήσει ότι υπάρχει ένας θεατρικός μονόλογος του Γιώργου Μανιώτη, «H λάμπα», στον οποίο η αφανής πρωταγωνίστρια είναι συνονόματή της. Παρά την δήλωσή της ότι δεν το γνωρίζει, λαμβάνει από μέρους του την υπόσχεση ότι μέσα στις επόμενες μέρες θα παραλάβει το βιβλίο με το κείμενο ταχυδρομικώς.
Τέτοιες ποιότητες κόμισε ως τώρα ο Θανάσης Νιάρχος και στην ζωή και στην τέχνη. Άνοιξε παράθυρα ελευθερίας, έκφρασης και γόνιμου διαλόγου μεταξύ ανθρώπων διαφορετικών. Κάπως έτσι γεννήθηκαν «Οι Αταίριαστοι», η ξεχωριστή σαββατιάτικη ενότητα της εφημερίδας ΤΑ ΝΕΑ, στην οποία φιλοξενήθηκαν, εξαιρετικά ταιριαστά ζευγάρια, απόλυτης θεωρητικής ασυμβατότητας σε πραγματικά ουσιαστικές και απολαυστικές συζητήσεις.
Καρπός μιας τέτοιας ανατρεπτικής συνάντησης, ήταν και η συζήτηση μεταξύ του Βασίλη Βασιλικού και του Γιάννη Στουρνάρα. Ενός λογοτέχνη και ενός οικονομολόγου. Δυο ανθρώπων με διαφορετικές αφετηρίες και διαφορετική διαδρομή, δυο ξεχωριστών προσωπικοτήτων από διαφορετικές γενιές, δύο διαφορετικών προσανατολισμών σε μια ειλικρινή και ανθρώπινη κουβέντα που έγινε η έναρξη μιας νέας φιλίας. Ένας τέτοιος διάλογος όχι μόνο δεν είναι αδιάφορος αλλά προκαλεί έκπληξη, κυρίως, όταν η ανάγκη τού να συνεχιστεί είναι προφανής και επιτακτική και από τις δύο πλευρές. Ευτυχής συγκυρία βέβαια για τον Θανάση Νιάρχο που και διέβλεψε την πνευματική αυτή χημεία και προέβλεψε το πόσο πολύ αφορά μια τέτοια κουβέντα το σημερινό Έλληνα.
Μέσα από τις εκατό σελίδες του βιβλίου, καθένας από τους συνομιλητές καταθέτει τους προβληματισμούς του απλά και ανθρώπινα εμπλουτίζοντάς τους με γνώση απτή και κατανοητή που προκύπτει από το αποθεματικό της ακαδημαϊκής του κυρίως γνώσης αλλά και της καθημερινής του εμπειρίας. Αυτή είναι άλλωστε και η επιτυχία αυτού του εγχειρήματος. Δυο Έλληνες ο Βασίλης και ο Γιάννης διαλέγονται σε γλώσσα καθημερινή, ανταλλάσσουν σκέψεις για το φλέγον ζήτημα της κρίσης στην οποία βρίσκεται η χώρα που ζουν και ο καθένας καταθέτει ό,τι μπορεί από τα εφόδια της γνώσης και της αντίληψής του προς όφελος όλων.
Το πλαίσιο της συζήτησης ορίζεται με ακρίβεια από τους δύο συνομιλητές στη φράση "Ο άνθρωπος θέλει να ζήσει τη ζωή του, αυτή που του έλαχε". Σε αυτό συμφωνούν και από εκεί ξεκινά μια σειρά ερωταποκρίσεων στην οποία ο Βασίλης Βασιλικός παραθέτει καθημερινά περιστατικά ζητώντας την βοήθεια του Γιάννη Στουρνάρα για να τα ταξινομήσει. Ερωτήματα απλά και άμεσα, όπως, γιατί καλούνται πάντα να πληρώσουν οι άνθρωποι που έχουν ένα μισθό, πως καταφέρνουν να διαφεύγουν οι λίγοι που έχουν στα χέρια τους τεράστιο πλούτο, και τι είναι τελικά εκείνο που μετέτρεψε τους νοικοκυραίους σε υποψήφιους μετανάστες, τίθενται στο τραπέζι χωρίς ένταση. Απορίες γνήσιες χωρίς καμιά μομφή.
Ο Γιάννης Στουρνάρας γυρίζει λίγο πίσω το χρόνο για να συνδέσει το νήμα τού σήμερα με το κοντινό παρελθόν, την «πολιτική οικονομία της μεταπολίτευσης» και πως έφτασε η κατάσταση στον σημερινό δημοσιονομικό εκτροχιασμό. Οι συνομιλητές διαφωνούν επιχειρηματολογώντας και εισπράττουν αμοιβαία την ευεργετική διάσταση των πραγμάτων με τον διαφορετικό τρόπο που τα αντιλαμβάνεται καθένας τους. Γι αυτό δεν φαίνεται καθόλου παράταιρη η -από μέρους ενός οικονομολόγου- παραδοχή της πρότασης του Βασίλη Βασιλικού να συμμετέχουν στα διοικητικά συμβούλια των τραπεζών κοινωνιολόγοι ή φιλόσοφοι, όπως συνέβη με την τοποθέτηση του Εντγκάρ Μορέν στην Κεντρική Τράπεζα της Γαλλίας, ως αντίβαρο στην απόλυτη τεχνοκρατική αντίληψη.
Από την κουβέντα που ρέει απρόσκοπτα –κάτι που προδίδεται από την προφορικότητα του κειμένου- είναι προφανές ότι οι συνομιλητές δεν αισθάνονται ότι είναι έξω από το πρόβλημα. Γι' αυτό και μιλούν σα να μην τους ακούει κανείς. Από τα χαριτωμένα περιστατικά που μπορεί να μην έλαβε υπόψη του κανείς στην ιστορία των εξελίξεων, όπως οι λεπτομέρειες στη σχέση Κωνσταντίνου Καραμανλή – Ζισκάρ ντ' Εσταίν, μέχρι τις προσωπικές εμπειρίες του κάθε συνομιλητή, που βοηθούν τον αναγνώστη να καταλάβει το παρόν σε σχέση με τον εαυτό του και το περιβάλλον του δίνοντας μια εξήγηση που δεν κουράζει με νούμερα. Η υπογράμμιση της διαφοράς των μεγεθών και μόνο, φτάνει για να αποδώσει μια επαρκή ανάλυση της συγκαλυμμένης ιστορίας της εποχής μας.
Κανείς λοιπόν δεν μπορεί να ζήσει προγραμματισμένα. Μπορεί να ζήσει όμως με πρόγραμμα. Και οπωσδήποτε με όραμα. Αυτή η συνθετική στην αντιμετώπιση των σημερινών κρίσιμων στιγμών φαίνεται να είναι ιδιαιτέρως αποτελεσματική. Μπορεί ο Βασίλης Βασιλικός να μην γνωρίζει λεπτομερώς τους οικονομικοτεχνικούς όρους που χρησιμοποιούνται σωρηδόν από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, είναι όμως διατεθειμένος να ακούσει με ενδιαφέρον την απλουστευμένη εξήγηση του Γιάννη Στουρνάρα όπως κι εκείνος με την σειρά του αναζητά μια εμπνευσμένη φιλοσοφική σκέψη μέσα από μια προσωπικότητα ενός λογοτέχνη που έχει διεισδυτικά καταγράψει την ανθρώπινη ψυχοσύνθεση.
Στο βιβλίο αυτό ο αναγνώστης δεν θα βρει πράγματα που δεν ήξερε για την Ελληνική κρίση και τα αίτιά της. Δεν θα προσθέσει κρυπτογραφημένη και σοφιστικέ πληροφόρηση σε αυτή με την οποία ήδη βομβαρδίζεται. Θα κατανοήσει όμως τα δεδομένα και πως αυτά σε προσωπικό και σε ευρύτερο πλαίσιο επηρεάζουν τη ζωή του, «αυτή που του έλαχε», καθώς αυτά προσφέρονται εφαρμοσμένα μέσα στην καθημερινότητά του και μέσα από μια γλώσσα απλή που «υποσχέθηκε όχι μόνο την αναγέννηση, αλλά και μια μορφή νομιμοποίησης, την πραγματική πολιτογράφηση και την πραγματική ταυτοποίηση» όπως γράφει ο Νόρμαν Μανέα. Επομένως δεν πρόκειται για ένα βιβλίο ακόμη για την Ελληνική κρίση. Είναι ένα βιβλίο για εκείνους που την βιώνουν. Εμάς όλους.
Σπάνια ένας λογοτέχνης και ένας οικονομολόγος συζητούν για πρακτικά θέματα. Σπανιότερα ένας διακριτικός συντονιστής γίνεται μάρτυρας μιας ανόθευτης συνομιλίας. Στη λογική ότι όλοι δικαιούνται να γίνουν κοινωνοί των σημαντικών –όπως αυτά ορίζονται για τον καθένα αλλά και εξ αντικειμένου- που καθορίζουν την αλήθεια των πραγμάτων, ο αναγνώστης αφήνοντας πίσω του την τελευταία σελίδα αυτού του βιβλίου, αισθάνεται ότι έχει πλέον καθαρότερη εικόνα για τα όσα συμβαίνουν και νοιώθει ότι η συζήτηση πρέπει να συνεχισθεί, γιατί πρέπει να μάθει άλλα τόσα...
Βασίλης Βασιλικός – Γιάννης Στουρνάρας
Η ΒΑΘΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΡΙΣΗ,
με την ματιά ενός λογοτέχνη και ενός οικονομολόγου
-από τον Θανάση Θ. Νιάρχο – Οδός Πανός, 2011