Ίσως σηματοδοτώντας τι πρόκειται να ακολουθήσει στο σινεμά και την ποπ κουλτούρα γενικά, ο Γουίνι το Αρκουδάκι (Winnie the Pooh) κάνει την αρχή, και το παιδικό καρτούν μετατρέπεται σε αιματηρή ταινία τρόμου.
Ο Γουίνι, το συμπαθητικό αρκουδάκι που έγινε πασίγνωστο από τις ταινίες της Ντίσνεϊ (Disney), είναι αγνώριστος στη νέα εκδοχή «Winnie-the-Pooh: Blood and Honey» (Γουίνι το Αρκουδάκι: Αίμα και Μέλι).
Αξιοποιώντας ένα νομικό «παραθυράκι», ο σκηνοθέτης Rhys Frake-Waterfield, στο κινηματογραφικό ντεμπούτο του, παρουσιάζει έναν αιμοσταγή Γουίνι, που τρομοκρατεί και σκοτώνει ανθρώπους.
Μαζί με τον Γουίνι, στην ταινία συμμετέχουν και άλλοι χαρακτήρες, όπως το Γουρουνάκι (Piglet) και ο Γκαρής (Eeyore) αλλά οι ρόλοι τους… δεν είναι αυτοί που έχουμε συνηθίσει.
Λοιπόν, στη νέα ταινία, αντί για μέλι, ο Γουίνι διψά για αίμα.
Η πλοκή της ταινίας Winnie-the-Pooh: Blood and Honey:
Ο Κρίστοφερ Ρόμπιν (ο άνθρωπος που εμφανίζεται στις ιστορίες του Γουίνι), έχει γίνει φίλος με την παρέα των ανθρωπόμορφων πλασμάτων (Γουίνι, Γουρουνάκι, Γκαρής, Κουκουβάγιας, Λαγός).
Όταν, όμως, μεγαλώνει, ο Ρόμπιν φεύγει για να πάει στο πανεπιστήμιο και αφήνει πίσω τους φίλους του, μόνους, χωρίς τη βοήθειά του. Έρχεται ο χειμώνας, πέφτει πείνα και τα ανθρωπόμορφα ζώα σκοτώνουν και τρώνε ένα μέλος της παρέας.
Στη συνέχεια, επηρεασμένα από την πράξη τους αυτή, αναπτύσσουν βαθύ μίσος για οτιδήποτε ανθρώπινο -και για τον Κρίστοφερ Ρόμπιν- και ξεκινούν μια σειρά δολοφονιών.
Σαφώς, μια διαφορετική προσέγγιση σε σχέση με το πρωτότυπο υλικό.
Πώς έγινε η ταινία με τον δολοφόνο Γουίνι, γιατί δεν το εμπόδισε η Ντίσνεϊ
Ωστόσο, η εκδοχή αυτή έχει ενδιαφέρον για αρκετούς λόγους.
Πρώτη απορία που δημιουργείται: πώς μπόρεσε ο δημιουργός να χρησιμοποιήσει τους αγαπημένους αυτούς χαρακτήρες σε ένα τέτοιο πλαίσιο χωρίς να έχει νομικές συνέπειες;
Λοιπόν, αυτό που συμβαίνει είναι το εξής: τα πνευματικά δικαιώματα του πρώτου βιβλίου του Γουίνι έχουν λήξει, και, πλέον, είναι σε αυτό που λέγεται «public domain».
Η ανάπτυξη της ταινίας ξεκίνησε αφού το βιβλίο του Γουίνι, του συγγραφέα Α. Α. Μιλν (A. A. Milne) και του εικονογράφου Ε. Χ. Σέπαρντ (E. H. Shepard), που είχε κυκλοφορήσει το 1926, μπήκε πια στο public domain (κοινό κτήμα), έληξαν δηλαδή τα πνευματικά δικαιώματα, την 1η Ιανουαρίου 2022.
Εδώ ξεκινά να γίνεται παράξενο και πιο περίπλοκο: η Ντίσνεϊ διατηρεί τα δικαιώματα για τις ταινίες της με τον Γουίνι, αλλά το πρώτο βιβλίο, η πρώτη εμφάνιση του χαρακτήρα, είναι πια «ελεύθερη» για χρήση.
Έτσι, αν ένας δημιουργός θέλει να χρησιμοποιήσει τους χαρακτήρες αυτούς σε δικό του έργο, θα πρέπει, για να αποφύγει μπελάδες, να τους σχεδιάσει με τρόπο που δεν θα παραπέμπει στην εκδοχή της Ντίσνεϊ. Γι' αυτό, στη νέα ταινία, ο Γουίνι δεν φορά το κλασικό κόκκινο μπλουζάκι.
Πώς λειτουργεί το «κοινό κτήμα», οι περιπτώσεις των Σέρλοκ Χολμς και Τζέιμς Μποντ
Εδώ… γίνεται ακόμα πιο παράξενο.
Ας μιλήσουμε με παραδείγματα: τα βιβλία του διάσημου χαρακτήρα Σέρλοκ Χολμς είναι κι αυτά, πλέον, στην ίδια κατάσταση, είναι «κοινό κτήμα».
Αυτό σημαίνει ότι ο χαρακτήρας θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί χωρίς να χρειάζεται να πάρει άδεια ο δημιουργός, αφού κανείς δεν έχει τα δικαιώματα, αλλά θα μπορεί, επίσης, να χρησιμοποιηθεί σε διαφορετικό πλαίσιο και με άλλους τρόπους.
Το 2020, το Ίδρυμα του Κόναν Ντόιλ (του συγγραφέα που έφτιαξε τον Χολμς) μήνυσε τους δημιουργούς της ταινίας Ενόλα Χολμς (Enola Holmes) για την απεικόνιση του Σέρλοκ ως χαρακτήρα με πιο ευαίσθητα στοιχεία και σεβασμό προς τις γυναίκες, υποστηρίζοντας ότι αυτά τα χαρακτηριστικά του εμφανίστηκαν μόνο στις δέκα τελευταίες ιστορίες, οι οποίες δεν ήταν ακόμη κοινό κτήμα.
Σε παρόμοιο ύφος, την 1η Ιανουαρίου 2015, τα έργα του Ίαν Φλέμινγκ έγιναν κοινό κτήμα σε πολλές χώρες. Αυτό σημαίνει ότι ο χαρακτήρας του Τζέιμς Μποντ δεν προστατεύεται πλέον από πνευματικά δικαιώματα σε αυτές τις χώρες.
Ωστόσο, οι ταινίες δεν ανήκουν στο public domain, οπότε, σε μια νέα εκδοχή του Μποντ, δεν επιτρέπεται να χρησιμοποιηθούν πτυχές τους, όπως η λευκή γάτα του Μπλόφελντ (η γάτα έκανε το ντεμπούτο της στην ταινία «Από τη Ρωσία με αγάπη» και από τότε εμφανίζεται μαζί με τον κακοποιό σχεδόν σε κάθε κινηματογραφική του εμφάνιση).
Σημειώνεται ότι η διάρκεια των πνευματικών δικαιωμάτων ποικίλλει από χώρα σε χώρα -στο Ηνωμένο Βασίλειο και στις ΗΠΑ, ένα έργο γίνεται κοινό κτήμα 95 χρόνια μετά την πρώτη κυκλοφορία ή 120 χρόνια μετά τη δημιουργία του.
Κάτι τέτοιο σημαίνει και με τον Γουίνι: η νέα εκδοχή μπορεί να χρησιμοποιήσει τον χαρακτήρα στην πρώτη του μορφή, χωρίς το χαρακτηριστικό κόκκινο ρούχο, ας πούμε. Όσο δεν χρησιμοποιούνται στοιχεία που είναι αποκλειστικά των ταινιών της Ντίσνεϊ, η εταιρεία δεν μπορεί να κάνει κάτι για αυτό, δεν μπορεί να αποτρέψει την κυκλοφορία μιας τέτοιας ταινίας -όπως αποδείχτηκε με το Winnie-the-Pooh: Blood and Honey.
Αν αναρωτιέστε τι έγινε με τον Τίγρη, ισχύει κάτι παρόμοιο: ο χαρακτήρας αυτός δεν εμφανίστηκε μέχρι το 1928, άρα δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί από άλλους δημιουργούς ως το 2024.
Τεράστια επιτυχία η νέα, αιματηρή εκδοχή του Γουίνι
Μιλώντας στο «Variety», ο δημιουργός της νέας εκδοχής του Γουίνι, Ρις Γουότερφιλντ (Rhys Frake-Waterfield), είπε: «Ο Κρίστοφερ Ρόμπιν απομακρύνεται από κοντά τους και δεν τους δίνει φαγητό, γεγονός που κάνει τη ζωή τους αρκετά δύσκολη… Επειδή έπρεπε να φροντίζουν τον εαυτό τους τόσο πολύ, ουσιαστικά έχουν αγριέψει. Έτσι επέστρεψαν στις ζωικές τους ρίζες. Δεν είναι πια ήμεροι: είναι σαν μια άγρια αρκούδα και ένα γουρούνι που θέλουν να τριγυρνούν και να προσπαθούν να βρουν θήραμα».
Όταν ο Ρις Γουότερφιλντ συνειδητοποίησε ότι ο Γουίνι το Αρκουδάκι πλησίαζε το public domain, είχε «μια σπίθα στο μάτι» του, σύμφωνα με το Associated Press. Εξάλλου, φαίνεται ότι η ιδέα του είχε το επιθυμητό αποτέλεσμα. Η ταινία, αρχικά προοριζόταν για μια περιορισμένη κυκλοφορία, αλλά θα κυκλοφορήσει σε πολύ περισσότερες οθόνες, ενώ έχω ήδη κερδίσει 1 εκατ. δολάρια στο Μεξικό, με μπάτζετ μικρότερο των 100.000 δολαρίων.
Για τον δημιουργό, είναι ήδη μια επιτυχία που ξεπερνά κάθε προσδοκία.
«Σκέφτηκα ότι θα μπορούσε να κάνει μια μικρή κινηματογραφική προβολή σε κάποια μέρη και να πάει αρκετά καλά εμπορικά», είπε ο Γουότερφιλντ , σύμφωνα με το AP. «Αλλά έχει ξεφύγει πολύ περισσότερο, σε μια κλίμακα που είναι απολύτως τρελή».
«Δεν έχω συναντήσει ποτέ κανέναν που να μην ξέρει ποιος είναι ο Γουίνι το Αρκουδάκι», πρόσθεσε ο σκηνοθέτης.
Άλλωστε, σε μια καταμέτρηση του 2021 από τη Statista, το Winnie the Pooh, με 80,3 δισεκατομμύρια δολάρια σε παγκόσμια έσοδα, βρίσκεται μαζί με το Μίκυ Μάους (Mickey Mouse) στο Νο 3, πίσω μόνο από τα Πόκεμον (Pokémon) και Χελόου Κίτι (Hello Kitty).
Ένα trailer της ταινίας τρόμου με τον Γουίνι ήταν αρκετό, πάντως, για να πυροδοτήσει αντιδράσεις διαφόρων ειδών, αναμενόμενα, και για να γίνει το πρότζεκτ ευρέως γνωστό.
Τι λένε οι κριτικοί για το Winnie-the-Pooh: Blood and Honey
Οι κριτικές που έχει αποσπάσει η ταινία, δεν ήταν καθόλου κολακευτικές. Την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές, η ταινία έχει μέσο όρο θετικών βαθμολογιών 9% (με 22 κριτικές) στην πλατφόρμα «Rotten Tomatoes», που συγκεντρώνει τις αξιολογήσεις του Τύπου. Στην ίδια πλατφόρμα, οι βαθμολογίες του κοινού είναι πιο θετικές, αλλά, πάλι, χαμηλές: θετικό σκορ έχει δώσει το 59%.
Μία από τις πιο θετικές κριτικές, στο «AV Club», λέει: «Το μάρκετινγκ από μόνο του θα εξασφάλιζε σε αυτή την ταινία αρκετές περίεργες ματιές, αλλά ο Ρις Γουότερφιλντ φρόντισε ώστε αυτό που βλέπουν οι λάτρεις του είδους να είναι ό,τι περίμεναν».
Από την άλλη, στο Slashfilm, με βαθμολογία 1/10, ο κριτικός γράφει: «Το Winnie-the-Pooh: Blood and Honey είναι ένα λουτρό αίματος χωρίς χιούμορ που δεν κάνει τίποτα ενδιαφέρον με την υπόθεσή του».
Αμφιλεγόμενη η μεγάλη αλλαγή αγαπημένων χαρακτήρων μόλις λήγουν τα δικαιώματα
Βέβαια, η ιδέα ότι ένας συμπαθέστατος αρκούδος θα γίνει ένας αιμοδιψής δολοφόνος δεν είναι ελκυστική για όλον τον κόσμο. Ο Γουότερφιλντ έχει πει ότι λαμβάνει καθημερινά μηνύματα που του λένε ότι είναι κακός, ενώ έχει δεχτεί ακόμα και απειλές θανάτου -και ένα άτομο είπε ότι θα καλέσει την αστυνομία.
«Με μπερδεύει. Οι άνθρωποι νομίζουν ότι το να φτιάχνεις μια εναλλακτική εκδοχή του [Γουίνι] είναι σαν να διεισδύεις με κάποιο τρόπο στο μυαλό τους και να καταστρέφεις τις αναμνήσεις τους. Όταν ισχυρίζονται ότι κατέστρεψα την παιδική ηλικία των ανθρώπων, είμαι πραγματικά μπερδεμένος. Απλά το απορρίπτω και συνεχίζω […]», είπε ο δημιουργός, αναφέρει στο ρεπορτάζ του το AP.
Και, πράγματι φαίνεται ότι συνεχίζει, αφού σχεδιάζει ήδη ταινίες με τον Πίτερ Παν (Peter Pan), τον Μπάμπι (Bambi) και πολλά άλλα.
Τον Ιούνιο του 2022, σε συνέντευξη στο Dread Central, ο Ρις Γουότερφιλντ εξέφρασε το ενδιαφέρον του για ένα δεύτερο μέρος που θα «[…] γινόταν ακόμα πιο τρελό και ακόμα πιο ακραίο». Τον Νοέμβριο του 2022, ανακοίνωσε ότι ένα σίκουελ βρισκόταν υπό ανάπτυξη μαζί με δύο άλλες ταινίες τρόμου, το Bambi: The Reckoning και Peter Pan's Neverland Nightmare, βασισμένες στις ταινίες Bambi, a Life in the Woods και Peter Pan, αντίστοιχα.
Η συνέχεια ανακοινώθηκε επίσημα, με προϋπολογισμό «πέντε φορές» μεγαλύτερο από της πρώτης ταινίας και αναμένεται να κυκλοφορήσει τον Φεβρουάριο του 2024.
Τον Φεβρουάριο του 2023, ο Γουότερφιλντ ανακοίνωσε ότι τα διάφορα έργα λαμβάνουν χώρα στο ίδιο κοινό «σύμπαν», ενώ η Jagged Edge Productions σκοπεύει να βάλει τελικά τους χαρακτήρες να συναντηθούν (crossover).
Πάντως, δεν πρόκειται για την πρώτη περίπτωση τέτοιας διασκευής, αφού πολλές διάσημες ταινίας βασίζονται σε παλιότερα έργα, των οποίων τα δικαιώματα είχαν λήξει.
Μερικά παραδείγματα (Forbes):
- Η Πεντάμορφη και το Τέρας (1991) από το βιβλίο της Γκαμπριέλ-Σουζάν ντε Βιλενέβ (Gabrielle-Suzanne Barbot de Villeneuve) (1775)
- Ζουζούνια (A Bug's Life) (1998) από τους μύθους του Αισώπου
- Ψυχρά κι ανάποδα (Frozen) (2013) από τη «βασίλισσα του χιονιού» του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν (1845)
- Ηρακλής (1997) από τον ελληνικό μύθο
- Μουλάν (Mulan) (1998) από τον κινεζικό μύθο της Χουά Μουλάν (Hua Mulan)
- Αλαντίν (1992) από λαϊκό παραμύθι της συλλογής «Χίλιες και μια νύχτες» (1706)
Όσον αφορά τις εντελώς διαφορετικές εκδοχές γνωστών χαρακτήρων, υπάρχουν πολλές αντικρουόμενες απόψεις. Ένα μέρος του κοινού θεωρεί ότι τέτοιου τύπου «ανοίγματα» είναι καλοδεχούμενα και ότι έτσι ενισχύεται η δημιουργική ελευθερία, ενώ ένα επιχείρημα είναι ο μεγάλος αριθμός αγαπημένων έργων που βασίζονται σε παλιότερα. Ωστόσο, όταν πρόκειται για περιπτώσεις όπως του Γουίνι, οι αντιδράσεις είναι πιο έντονες.
Σύμφωνα με το AP, η Τζένιφερ Τζένκινς, καθηγήτρια νομικής και διευθύντρια του Duke’s Center for the Study of Public Domain, που πιστεύει ότι το public domain έχει μακροπρόθεσμα οφέλη, συγκρίνει αυτού του είδους θέματα με τον τρόπο που η ελευθερία του λόγου είναι δικαίωμα, ανεξάρτητα από το αν συμφωνείς με μια άποψη που εκφράζεται.
«Ορισμένες χρήσεις υλικού που αποτελεί κοινό κτήμα θα είναι ευπρόσδεκτες για κάποιους και ενοχλητικές για άλλους», λέει η Τζένκινς. «Αλλά δεν νομίζω ότι το νέο περιεχόμενο μειώνει την αξία του αρχικού έργου. Έχω τα πρωτότυπα βιβλία. Τα λατρεύω. Το γεγονός ότι κυκλοφορεί αυτή η ταινία σλάσερ [είδος ταινιών τρόμου] δεν επηρεάζει καθόλου το πώς αισθάνομαι για την πρωτότυπη δημιουργία του A.A. Milne ή τα σκίτσα με μολύβι του E.H. Shepard».
Στη συνέχεια, η Τζένκινς αναφέρεται σε ταινίες όπως το «Περηφάνια και προκατάληψη και ζόμπι» (2016) και το βιβλίο του 2021 «Ο μεγάλος Γκάτσμπυ απέθαντος» (The Great Gatsby Undead).
«Οι άνθρωποι λατρεύουν να προσθέτουν ζόμπι σε έργα που ανήκουν στο κοινό κτήμα».
«Το γεγονός ότι κάποιοι άνθρωποι μπορεί να ενοχληθούν από τη συγκεκριμένη επαναχρησιμοποίηση ορισμένων χαρακτήρων από το Winnie the Pooh δεν μειώνει την αξία του public domain», λέει η Τζένκινς. «Έτσι δημιουργούσαν οι άνθρωποι σε όλη την ιστορία. Πάντα αντλούσαν ή εμπνέονταν από προηγούμενα έργα. Ο χρόνος θα δείξει με αυτή την ταινία ή οποιαδήποτε άλλη επαναχρησιμοποίηση του Γουίνι το Αρκουδάκι και του Πίγκλετ αν ταινίες σαν κι αυτή θα ανταμειφθούν στην αγορά ή αν θα έχουν διαρκή απήχηση».
Τι έρχεται στο μέλλον, μετά τον Γουίνι -Πότε λήγουν τα δικαιώματα του Μίκυ Μάους, πότε των Σούπερμαν-Μπάτμαν
Μάλιστα, στο μέλλον, αρκετοί πασίγνωστοι χαρακτήρες αναμένεται να «απελευθερωθούν» από τα δικαιώματα. Για παράδειγμα, το 2024, κοινό κτήμα γίνεται ο Μίκυ Μάους, ή, τουλάχιστον, η πρώτη του εκδοχή, στο Steamboat Willie.
Ο Daniel Mayeda της Νομικής Σχολής του UCLA δήλωσε στην εφημερίδα The Guardian ότι το αρχικό σχέδιο του Μίκυ θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί το 2024, αλλά θα πρέπει οι δημιουργοί να κινηθούν προσεκτικά, για να μην παραβιάσουν τα δικαιώματα της Ντίσνεϊ από εκδοχές του χαρακτήρα που είδαμε αργότερα -και που είναι πιο γνωστές σήμερα. Επίσης, το 2023, η θρυλική ταινία επιστημονικής φαντασίας Metropolis του Fritz Lang γίνεται κοινό κτήμα.
Πάντως, ο Γουότερφιλντ έχει δηλώσει ότι θα δίσταζε να μετατρέψει τον Μίκυ σε δολοφόνο.
«Είμαι ακόμα πολύ ανήσυχος γι' αυτό», δήλωσε στο Yahoo! Entertainment. «Έχω την αίσθηση ότι οι νόμοι μπορούν να αλλάξουν [...]. Υπάρχει επίσης ένας μεγάλος, μεγάλος παράγοντας κινδύνου επειδή είναι πολύ δεμένος με τη Disney, οπότε μπορεί να γίνουν πιο αυστηροί».
Το «παραθυράκι» αυτό, πάντως, μπορεί να αποδειχτεί «χρυσωρυχείο» για δημιουργούς ταινιών μικρού μπάτζετ, αφού θα τους δώσει τη δυνατότητα να κάνουν το έργο τους γνωστό με τη χρήση διάσημων χαρακτήρων.
Για παράδειγμα, μόνο να φανταστούμε μπορούμε τι θα γίνει όταν ήρωες όπως ο Μπάτμαν ή ο Σούπερμαν περάσουν στο public domain.
«Τα δικαστήρια θα έχουν μεγάλο λόγο στο να τακτοποιήσουν αυτά τα πράγματα», δήλωσε ο Ρόμπερτ Γκρίνερ (Robert Greener), δικηγόρος με έδρα τη Νέα Υόρκη, στο Business Insider. «Δεν υπάρχει προηγούμενο που μπορώ να σκεφτώ … αυτό θα είναι ένας αναπτυσσόμενος τομέας του νόμου».
Ο Σούπερμαν θα περάσει στο public domain την 1η Ιανουαρίου 2034. Ο Μπάτμαν την 1η Ιανουαρίου 2035.
«Όταν ο Σούπερμαν και ο Μπάτμαν μπουν στο public domain, θα υπάρξουν τρελές ταινίες, είμαι σίγουρος γι' αυτό», λέει ο δημιουργός του Winnie-the-Pooh: Blood and Honey. «Θα υπάρξουν τόσες πολλές διαφορετικές και μοναδικές εκδοχές που θα προκύψουν από αυτό. Μπορεί να κάνω κι εγώ μία».