Απολαυστικό βιβλίο «Μύθος» του διάσημου Άγγλου ηθοποιού και φιλέλληνα Στίβεν Φράι,
Ο πρωταγωνιστής αρκετών ταινιών και φωνή στα audiobooks του Χάρι Πότερ, αναδιηγείται τους αρχαίους ελληνικούς μύθους με έναν ξεκαρδιστικό τρόπο που θα σας μείνει αξέχαστος!
Πώς θα ήταν οι αρχαίοι ελληνικοί μύθοι αν κάποιος τους αφηγούνταν με το σημερινό χιούμορ, χρησιμοποιώντας μια ζωντανή, σύγχρονη γλώσσα γεμάτη χυμούς και πνευματώδη αστεία; Πώς θα σας φαινόταν αν κάποιος χρησιμοποιούσε έναν κινηματογραφικό τρόπο για να περιγράψει το πώς δημιουργήθηκε ο κόσμος και να αφηγηθεί την ιστορία της γέννησης των θεών της αρχαίας Ελλάδας; Θα μπορούσαν οι κόντρες μεταξύ των θεών για να κυριαρχήσουν, να υφαρπάξουν δόλια ο ένας από τον άλλον την εξουσία, να είναι ένα σύγχρονο Game of Thrones, ένα απολαυστικό μακελειό γεμάτο ίντριγκες, συνωμοσίες, προδοσίες και σπλάτερ δολοφονίες γεμάτες κινηματογραφική δράση, καταιγιστική πλοκή και ανατροπές; Ο Στίβεν Φράι, ο διάσημος -αγγλικής καταγωγής- φιλέλληνας ηθοποιός, σκηνοθέτης και συγγραφέας που είναι δημοσίως υπέρμαχος της επιστροφής των μαρμάρων του Παρθενώνα στη χώρα μας, έγραψε ένα βιβλίο το 2017 το οποίο έγινε διεθνές best seller και σκόρπισε το γέλιο με το φλεγματικό του χιούμορ, κάνοντας viral σε όλο τον κόσμο τους θεούς του Ολύμπου και όλους τους ήρωες και αντιήρωες της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας. Το βιβλίο «Μύθος», το οποίο κυκλοφόρησε πρόσφατα στα ελληνικά από τις εκδόσεις Πατάκη σε μετάφραση Πέτρου Γεωργίου, είναι ένα απολαυστικό ανάγνωσμα που διαβάζεται απνευστί, από εξοικειωμένους ή μη αναγνώστες στην αρχαία ελληνική μυθολογία. Για τον Έλληνα αναγνώστη το βιβλίο είναι διπλά απολαυστικό, καθώς πολλές από τις ιστορίες αυτών των μύθων τις ξέρουμε από τα σχολικά μας χρόνια και αποτελεί πολύ μεγάλη έκπληξη το να τους συναντάς ξανά, προσαρμοσμένους στο πνεύμα του σήμερα, μέσα από μια γλώσσα απολαυστική. Οι μύθοι βεβαίως παραμένουν ίδιοι, αυτό που αλλάζει είναι ο τρόπος αφήγησής τους. Η οπτική γωνία του αφηγητή, ενός ιδιοφυούς Άγγλου που κάνει ακόμα και την ίδια τη βασίλισσα Ελισάβετ να ξεκαρδίζεται όταν τον συναντά, είναι υποδειγματική. Ο Στίβεν Φράι παίζει με τις λέξεις, χρησιμοποιώντας αστεία του σήμερα, βάζοντας τους θεούς να κάνουν σεξ, να είναι αδιάφοροι για το μακελειό που προκαλούν, να γελούν σαρδόνια και κακά όπως ο Χοακίν Φοίνιξ στον ανατριχιαστικό Τζόκερ του Τοντ Φίλιπς, να εξυφαίνουν δολοπλοκίες σε μια οικογενειακή σάγκα που θυμίζει κάτι ανάμεσα σε Game of Thrones, Ντάλας και Δυναστεία, αλλά χωρίς τις βάτες και τις κιτς επαύλεις στο Ντένβερ του Κολοράντο. Διαβάζοντας το βιβλίο, ερχόμαστε αντιμέτωποι με αιμοσταγείς φιλόδοξους αρχαίους θεούς-δελφίνους που σκοτώνουν συνωμοτικά τον πατέρα-βασιλιά των πάντων για να του κλέψουν το θρόνο και αδίστακτες μητέρες που οπλίζουν το χέρι του γιου, βάζοντας τρικλοποδιά στην πατριαρχεία.
Από το Big Bang, στον Όλυμπο με τους θεούς
Εν αρχή ην η φαντασία... Αυτό που η επιστήμη σήμερα αποκαλεί Big Bang οι αρχαίοι Έλληνες το αποκαλούσαν Χάος. Ο Στίβεν πιάνει το νήμα της αφήγησης από τη γέννηση του κόσμου μέσα από το χάος. «Από το άμορφο χάος ξεπήδησαν δύο δημιουργήματα: το Έρεβος και η Νυξ. Το έρεβος ήταν το σκοτάδι, η Νυξ η νύχτα. Αυτά ζευγάρωσαν αμέσως μεταξύ τους και ανέλαμψαν οι καρποί της ένωσής τους, η Ημέρα και η Αιθήρ, το φως (...) Από το Χάος προέκυψαν αρχικά πρωτογενείς, στοιχειακές αρχές που στερούνταν ουσιαστικά ζωντάνιας, χαρακτήρα ή ενδιαφέροντος. Αυτές είναι αρχέγονες θεότητες, η Πρώτη Τάξη θεϊκών όντων, από τα οποία προήλθαν όλοι οι θεοί, οι ήρωες και τα τέρατα της ελληνικής μυθολογίας». Η Γαία γεννά δυο γιους με παρθενογένεση: τον Πόντο (θάλασσα) και τον Ουρανό. Ο Ουρανός ζευγάρωσε με τη Γαία και την κάλυψε απ' άκρη σ΄ άκρη κυριαρχώντας. Η Γαία για να τον εκδικηθεί άρχισε να του στήνει πλεκτάνες για να τον εξοντώσει. Κάπου εδώ αρχίζει το Game of Thrones της δεύτερης τάξης των θεϊκών πλασμάτων. Ίντριγκες, συνωμοσίες, προδοσίες, μέχρι τελικά η Γαία να πείσει τον γιο της τον Κρόνο να σκοτώσει τον πατέρα του τον Ουρανό και να του πάρει το θρόνο. Ο Ουρανός σε ένα καταιγιστικό σπλάτερ ευνουχισμού, όπως το περιγράφει ο Στίβεν Φράι, καταριέται τον πατροκτόνο γιο του ότι θα πληρώσει το κακό που του έκανε με τον ίδιο τρόπο: θα τον σκοτώσουν τα παιδιά του. Ο Κρόνος κυβερνά τον κόσμο σαν Καλιγούλας. Η αδερφή του, η Ήρα, τον ερωτεύεται και κάθε φορά που γεννά το παιδί του εκείνος το κατασπαράζει σαν άλλος Χάνιμπαλ Λέκτερ, όπως λέει ο Φράι, για να μην μεγαλώσει και τον σκοτώσει. Στην τελευταία γέννα η Ήρα ξεγελά τον Κρόνο και διασώζει το γιο τους τον Δία. Η συνέχεια, στον Όλυμπο, είναι ακόμα πιο συναρπαστική.
Ο Στίβεν Φράι στα πρώτα κεφάλαια του βιβλίου, όπου αφηγείται τη θεογονία, τη γένεση δηλαδή του κόσμου και των θεών πριν εμφανιστεί στο προσκήνιο ο Δίας, ένιωθε σαν να παίζει ένα απλοϊκό και μονοσήμαντο παιχνίδι στο ατάρι, κάπου στα αθώα '80s. Όταν όμως πέρασε στα επόμενα κεφάλαια, αφηγούμενος τους μύθους για την οικογενειακή, πολύπλοκη σάγκα του ερωτύλου Δια, ένιωσε σαν να παίζει ένα απαιτητικό 3D video game υψηλής ανάλυσης, με σκληρές πίστες και πολύπλοκα σπέσιαλ εφέ. «Ο Δίας και η οικογένειά του έχουν όλην την αμφισημία και τα προτερήματα τα οποία συνήθως βρίσκει κανείς μονάχα στη σπουδαία λογοτεχνία και τη μυθοπλασία υψηλών απαιτήσεων. Σε αυτό το βιβλίο μιλάω, για τις τιτανομαχίες, μετά για τους Θεούς του Ολύμπου και μετά για τη δημιουργία των ανθρώπων και τον Προμηθέα, τον μεγάλο ήρωα αυτού του βιβλίου και πρωταθλητή του ανθρώπινου είδους», εξηγεί ο ίδιος ο Φράι σε συνέντευξή του στο περιοδικό The London Magazine.
Το Internet είναι το Κουτί της Πανδώρας
To βιβλίο μπορεί να αφορά τους ελληνικούς μύθους, όμως ο Φράι κάνει συσχετισμούς με το σήμερα, συνδέοντας με ένα αόρατο νήμα την αρχαιότητα με το σήμερα. Πώς συσχετίζει το Ιnternet με το Κουτί της Πανδώρας; Πώς παντρεύει το μύθο του Προμηθέα με τη ρομποτική και την Τεχνητή Νοημοσύνη; Σε σχετική ερώτηση για το πόσο όσο αφορά το σήμερα όλη αυτή η αρχαία ελληνική μυθολογία, απαντά στο The London Magazine: «Αυτό που με εντυπωσιάζει είναι κυρίως ο τρόπος με τον οποίο οι αρχαίοι Έλληνες έπαιρναν το απόσταγμα της ανθρώπινης γνώσης, εκφράζοντας με σοφία έτσι τα πολύ βαθιά χαρακτηριστικά της ανθρωπότητας. Οι αρχαίοι μύθοι είναι απόλυτα συνυφασμένοι με το σήμερα». Ο Στίβεν Φράι, για να εξηγήσει τι εννοεί, συγκρίνει το Internet με το Κουτί της Πανδώρας. «Στα τέλη της δεκαετίας του '80 ήμουν από τους ελάχιστους που είχαν διεύθυνση email. Δεν υπήρχε παγκόσμιο δίκτυο, ούτε browsers. Σιγά σιγά όμως αυτό άρχισε να αναπτύσσεται. Τότε, έλεγα, στους φίλους μου: “Αυτό είναι σαν την Πανδώρα, τη χαρισματική γυναίκα που δημιουργήθηκε και στάλθηκε στους ανθρώπους από τους θεούς. Το Internet πρόκειται να γκρεμίσει όλα τα τείχη, θα διαλύσει εχθρότητες, βεντέτες και αντιπαλότητες. Θα μας κάνει όλους να αγαπάμε και να καταλαβαίνουμε ο ένας τον άλλον”. Μέχρι τη στιγμή που έφτασαν τα social media ήμουν ακόμα πολύ αισιόδοξος. Κανένας δεν μπορεί να πει με ακρίβεια πώς έγινε και το κουτί της Πανδώρας άνοιξε φέρνοντας στις οθόνες μας πολύ κακά πράγματα: το μπούλινγκ, τα τρολ, τους απατεώνες του διαδικτύου». Όπως, λέει ο Φράι, όλα τα μυθολογικά τέρατα έκαναν ξαφνικά το Internet να δείχνει φρικιαστικό, ό,τι δηλαδή έκανε τελικά και το κουτί της Πανδώρας.
«Παθιάζομαι με το μέλλον. Μόνο ένας ερημίτης δεν θα μπορούσε να αντιληφθεί σήμερα, το τεχνολογικό τσουνάμι που πρόκειται να ξεσπάσει. Προφανώς, μιλάω για τη ρομποτική, την τεχνητή νοημοσύνη, τη μηχανική μάθηση, τη γενετική κτλ», επισημαίνει στο The London Magazine. «Σας το υπογράφω, μέχρι το τέλος αυτού του αιώνα, θα υπάρξουν σοφά πλάσματα/ πάνω στη Γη που θα έχουν δημιουργηθεί μέσω της τεχνητής νοημοσύνης. Θα έχουμε φτιάξει πλάσματα με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που έφτιαξε ο Προμηθέας εμάς. Στο μύθο, ο Προμηθέας δημιουργεί την ανθρωπότητα και λατρεύει τη δημιουργία της. Ο Δίας όμως αποφασίζει ότι οι άνθρωποι θα μπορούν να ζουν ευτυχισμένες ζωές και να τα έχουν όλα εκτός από ένα: τη φωτιά. Με αυτό εννοεί δύο πράγματα: την πραγματική φωτιά, αυτή με την οποία δημιουργούμε τείχος ενάντια σε ζώα και εισβολείς, τη φωτιά που χρησιμοποιούμε για να μεταμορφώσουμε πρώτες ύλες σε εργαλεία και τροφή. Αλλά εκτός από αυτή τη φωτιά εννοεί και τη θεϊκή φλόγα. Τη φλόγα της αυτοσυνειδησίας. Αυτή που μας κάνει να ξεχωρίζουμε από τα άλλα ζώα. Τη φλόγα αυτή που είναι μεγαλύτερη από τη φωτιά. Ο λόγος που ο Δίας δεν θέλει να αποκτήσουμε ποτέ αυτή τη φλόγα είναι γιατί ξέρει ότι αν την είχαμε, τότε δεν θα χρειαζόμασταν πλέον τους Θεούς. Σήμερα, όλα είναι μια χαρά. Αλλά σκεφτείτε -ας πούμε σε εκατό χρόνια- που θα υπάρχουν ρομπότ και θα ζουν μαζί μας, ρομπότ που θα έχουμε εμείς δημιουργήσει, πλάσματα για τα οποία θα πρέπει να αποφασίσουμε: Θα αγαπάμε εμείς αυτά τα πλάσματα, όπως ακριβώς ο Προμηθέας αγάπησε εμάς και θα θέλουμε να τους χαρίσουμε την αυτονομία τους, την ανεξαρτησία τους και τα δικαιώματά τους ή σαν το Δία θα τους απαγορέψουμε να τα έχουν όλα αυτά επειδή φοβόμαστε; Ακόμα και τώρα υπάρχουν άνθρωποι που εργάζονται πάνω στο νομικό πλαίσιο αυτών των ερωτημάτων, των ρομποτικών δικαιωμάτων δηλαδή, που θα τους παρέχουν ισότητα, η οποία ενδεχομένως μπορεί να μας απειλεί. Είναι εκπληκτικό το ότι αυτοί οι χιλιάδων ετών παλαιοί μύθοι μπορούν να είναι τόσο απόλυτα συνυφασμένοι με το τεράστιο πρόβλημα που θα κλιθεί να αντιμετωπίσει η ανθρωπότητα μέσα στα επόμενα εκατό χρόνια».
Ο Θησέας ήταν ο πρώτος Χάρι Πότερ
Όταν ο Στίβεν Φραι ήταν μικρός, πριν ακόμα πάει σχολείο, η μητέρα του τον νανούριζε λέγοντας του ιστορίες από αρχαίους ελληνικούς μύθους με κάποιες δικές της παραλλαγές. Από αυτές τις ιστορίες ξεχώρισε αυτή για τον Θησέα. «Λάτρεψα την ιστορία του Θησέα», έχει δηλώσει ο ίδιος σε συνέντευξή του στο The London Magazine. «Είναι το αρχέτυπο από το οποίο εμπνεύστηκε η Τζ. Κ. Ρόουλινγκ για τον Χάρι Πότερ: Το αγόρι που μεγαλώνει σε μια πολύ συνηθισμένη οικογένεια, το οποίο όμως είναι ξεχωριστό – ένας εκλεκτός. Θυμάμαι ότι όλη αυτή η ιστορία είχε κάτι το λαχταριστό και ακαταμάχητο. Κατ' αυτό τον τρόπο φαντάζομαι ότι έτσι, κι άλλες γενιές, ταυτίζονται με τον Χάρι Πότερ. Παρακολουθώντας αυτό το νεαρό αγόρι που πρόκειται να εξελιχθεί σε κάποιον σπουδαίο. Είναι σαν κάτι νόστιμο που δοκιμάζεις για πρώτη φορά και λες θέλω κι άλλο, περισσότερο, από αυτό!».
Στη συνέχεια, στο σχολείο, όταν ήταν επτά, άρχισε να αναζητά μανιωδώς οτιδήποτε αφορούσε την αρχαία ελληνική μυθολογία, την οποία ερωτεύθηκε παράφορα. «Όταν ήμουν πολύ μικρός, είχα τη μεγάλη τύχη να αγοράσω ένα βιβλίο που λεγόταν “Ιστορίες από την αρχαία Ελλάδα”. Ήταν έρωτας με την πρώτη γνωριμία» εξηγεί ο Φράι, προλογίζοντας το βιβλίο του. «Όσο κι αν μου άρεσαν αργότερα οι μύθοι και οι θρύλοι από άλλους λαούς και κουλτούρες, αυτές οι ελληνικές ιστορίες διέφεραν, γιατί έκαναν την ψυχή μου να φλέγεται. Ο δυναμισμός, το χιούμορ, το πάθος, οι χαρακτηριστικές ιδιαιτερότητες και αληθοφανείς λεπτομέρειές τους μου έκλεψαν την καρδιά από την πρώτη στιγμή (...) Η ελληνική μυθολογία δεν έχει απολύτως τίποτα το ακαδημαϊκό ή διανοουμενίστικο, είναι εθιστική, διασκεδαστική, προσιτή κι εκπληκτικά ανθρώπινη».
Πώς και γιατί γεννήθηκαν οι μύθοι;
«Οι μυθολογίες του κόσμου έχουν μια κοινή πηγή. Οι πρώτοι άνθρωποι, σε όλο τον κόσμο, ένιωθαν δέος απέναντι στις δυνάμεις που προκαλούσαν ηφαιστειακές εκρήξεις, τις ηλεκτρικές καταιγίδες, τα παλιρροϊκά κύματα και τους σεισμούς. Γιόρταζαν και λάτρευαν τον ρυθμό των εποχών, την πορεία των ουράνιων σωμάτων στο νυχτερινό στερέωμα και το καθημερινό θαύμα της ανατολής του ήλιου. Αναρωτιούνταν πώς άραγε να είχαν αρχίσει όλα. Το συλλογικό ασυνείδητο πολλών πολιτισμών έχει διηγηθεί ιστορίες για θεούς που θυμώνουν, θεούς που πεθαίνουν και ξαναγεννιούνται, θεές της γονιμότητας, θεότητες, δαίμονες και πνεύματα της φωτιάς, της γης και του νερού».
Η ρίζα των ελληνικών μύθων
«Οι θεοί της Ελλάδας, αν προσεγγίσουμε το όλο θέμα αρχαιολογικά και παλαιοντολογικά, ανάγονται στους ουράνιους πατέρες, στις σεληνιακές θεές και στους δαίμονες της “εύφορης ημισελήνου” της Μεσοποταμίας, δηλαδή περιοχών του σημερινού Ιράκ, της Συρίας και της Τουρκίας. Οι Βαβυλώνιοι, οι Σουμέριοι, οι Ακκάδιοι και άλλοι πολιτισμοί της περιοχής, οι οποίοι άκμασαν πολύ νωρίτερα απ' ό,τι οι Έλληνες, είχαν τις κοσμογονίες και τις λαϊκές μυθολογίες τους, που, όπως οι γλώσσες που τις εξέφραζαν, προέρχονταν από την Ινδία και, σε μεγαλύτερο βάθος χρόνου, από την προϊστορία περιοχών στα δυτικά της Ινδίας και, τέλος, από την Αφρική, το λίκνο του είδους μας (...) Οι μύθοι των Ελλήνων έχουν πολλά κοινά με αυτούς των Κινέζων, των Περσών, των Ινδών, των Μάγια, των Ρώσων, των Ινδιάνων, των Εβραίων και των αφρικανικών και σκανδιναβικών λαών, ωστόσο είναι μοναδικοί γιατί αποτελούν, όπως το έθεσε η συγγραφέας και μυθογράφος Ίντιθ Χάμιλτον, “δημιούργημα μεγάλων ποιητών”. Οι Έλληνες υπήρξαν ο πρώτος λαός που έφτιαξε συνεκτικές αφηγήσεις, μάλιστα και λογοτεχνία, για τους θεούς, τα τέρατα, τους ήρωές του».
Οι μύθοι δεν υμνούν τους θεούς. Αντίθετα, θεοποιούν τον άνθρωπο
«Στην ελληνική μυθολογία αποτυπώνεται η πορεία της εξέγερσης της ανθρωπότητας, της μάχης μας να αποτινάξουμε τον ζυγό των θεών, που μας κακομεταχειρίζονταν, παρενέβαιναν στις υποθέσεις μας, καταδυνάστευαν τον βίο και τον πολιτισμό μας. Οι Έλληνες δεν προσκυνούσαν τους θεούς τους. Αποδέχονταν τη ματαιόδοξη ανάγκη των θεών για τις ικεσίες και τις λατρευτικές πράξεις των ανθρώπων, αλλά πίστευαν πως οι άνθρωποι ήταν ίσοι με τους θεούς. Οι μύθοι τους διαπνέονται από την ιδέα ότι όποιοι κι αν δημιούργησαν αυτό τον μυστήριο κόσμο, τον σκληρό, τον θαυμαστό, τον ιδιότροπο και όμορφο, τον παράφορο και άδικο, έπρεπε αυτοί οι ίδιοι να είναι σκληροί, θαυμαστοί, ιδιότροποι, όμορφοι, παράφοροι και άδικοι. Οι Έλληνες έφτιαξαν τους θεούς τους κατ' εικόνα τους: φιλοπόλεμους αλλά δημιουργικούς, σοφούς αλλά θηριώδεις, στοργικούς αλλά ζηλότυπους, τρυφερούς αλλά βάναυσους, ευσπλαχνικούς αλλά εκδικητικούς».
Υπέρμαχος της επιστροφής των Μαρμάρων του Παρθενώνα στην Ελλάδα
Το βιβλίο του Στίβεν Φράι, είναι ένα έργο που από το 2017 έχει βοηθήσει πολύ την εκστρατεία της Ελλάδας για την επιστροφή των μαρμάρων του Παρθενώνα από το Βρετανικό Μουσείο, στρέφοντας ξανά με απολαυστικό τρόπο την προσοχή στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό και τη σημασία του. Ο φιλέλληνας Φράι δεν μένει εκεί. Συχνά με ηχηρές δηλώσεις του που γίνονται viral μιλάει για την αναγκαιότητα επιστροφής των μαρμάρων εκεί όπου ανήκουν: στην Ελλάδα. «Έχω αυτόν τον πόθο, να επιστρέψουμε τα Μάρμαρα στον Παρθενώνα στην Αθήνα, όπου ανήκουν. Με ενθουσιάζει πολύ το ζήτημα και γνωρίζω ότι πολλοί λένε πως “τα έχουμε φροντίσει” και είναι αλήθεια ότι το έχουμε κάνει, όμως θα ήταν μια πολύ αριστοκρατική χειρονομία».