Μια παράσταση με ελάχιστο λόγο, με ένα σπίτι να πρωταγωνιστεί, μαζί με την ρουτίνα των κατοίκων του. Ώσπου η αποχαύνωση της ρουτίνας και του εθισμού σε εικόνες βίας στα social media γίνεται βράχος και βρόγχος. Ο Δημήτρης Καραντζάς μάς μιλά για την παράσταση του «Το Σπίτι» που ανεβαίνει στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση.
Είναι ανυπόφορα κλισέ, δεν μπορώ όμως να αντισταθώ. Επισημαίνω στον Δημήτρη Καραντζά ότι εσχάτως έχει απαλλαγεί από τα σχόλια και τις ερωτήσεις για την ηλικία του. Αυτό το παιδί- θαύμα που το ζήτημα της ηλικίας άρχισε να γίνεται ένας άδικος επιβεβλημένος παράγοντας στη συζήτηση για την τέχνη του. «Την γλυτώσαμε. Νομίζω ότι η ζώνη μεταξύ 35 και 60 ετών είναι ουδέτερη, δεν υπάρχει ηλικιακός ρατσισμός».
Ηταν ακριβώς πριν δέκα χρόνια όταν το ευρύ κοινό άρχισε να τον ανακαλύπτει με έκπληξη και η Στέγη να τον καλεί να σκηνοθετήσει. Mεσολάβησαν και άλλες παραστάσεις του στη Στέγη. Ομως τώρα επιστρέφει εκεί, μια δεκαετία μετά, έχοντας προς χρήση όχι μόνο τα υλικά και τα εργαλεία που έχουν ταυτοτικά χαρακτηριστικά της δουλειάς του, αλλά και νέα.
Με λιγότερο λόγο. Με έμφαση στην αρχιτεκτονική, στην χορογραφία κινήσεων και εικόνων. Αλλωστε «από μικρός ένιωθα μεγαλύτερη έλξη και επιρροή από τον χορό. Δηλαδή, ακόμα και αν ανέβαζα Τσέχοφ, την Μαγκί Μαρέν είχα στο μυαλό μου» μου λέει.
Μια παράσταση περφόρμανς, ελλειπτική ως προς τον λόγο, διαβάζω στην ανακοίνωση της Στέγης. Ποιο ήταν το βασικό ερώτημα που σας οδήγησε σε αυτή την απόφαση;
Ηδη με την σύλληψη της ιδέας για «Το Σπίτι» είχα την ανάγκη για ένα πείραμα: χρειάζεται η αφήγηση πάντα με τον λόγο; Με ποιον τρόπο σχετιζόμαστε με το βίντεο;
Η αλήθεια είναι ότι έχουμε δει συχνά να χρησιμοποιείται το βίντεο σε παραστάσεις σαν δεκανίκι.
Ναι, συχνά έχει λειτουργήσει ως ένα βοήθημα για να δώσει ατμόσφαιρα. Προσπαθήσαμε να δούμε επίσης τη σημαίνει διάδραση σε ένα σπίτι. Το σκηνικό είναι μια προσομοίωσή του, όμως οι θεατές δεν θα νιώθουν ότι κάθονται και βλέπουν απέναντί τους ένα σπίτι, αλλά μια τομή που σου επιτρέπει να βλέπεις μέσα από κολώνες, διαδρόμους, το άδειο δωμάτιο, που είναι το άχαρο χολ που είχαν παλαιότερα τα σπίτια μας.
Όπως κοιτάς στο κινητό σου τι δείχνουν οι κάμερες ασφαλείας στο σπίτι σου… Και η αισθητική του χώρου;
Είναι σαν ένα παλιό σπίτι που ανακαινίστηκε στα πρότυπα των Airbnb. Όλα είναι ίδια. Τα ίδια υλικά, η ίδια χρωματική παλέτα. Η αρχιτεκτονική έχει ισότιμο ρόλο στην παράστασή μας. Το πώς υποθέτουμε ότι κατοικούνται τα δωμάτια, αφού κάποιες φορές οι ηθοποιοί βρίσκονται στους πίσω χώρους, δεν τους βλέπουμε, ακούμε μόνο ήχους. Κάποιος μαγειρεύει, γελάει, βάζει ένα πλυντήριο. Ο ήχος του πλυντηρίου είναι κομβικός, με αυτό τον βίαιο κύκλο που κάνει μια πλύση. Υπάρχουν στιγμές που ακούς μόνο αυτό τον ήχο.
Είναι όμως και ένας ήχος που συχνά χρησιμοποιείται για να ησυχάσουν, να κοιμηθούν τα μωρά.
Ναι έχει μια ένταση αλλά κάτι το υπνωτικό και αυτό έχει νόημα, γιατί οι δυο άνθρωποι που βλέπουμε στη σκηνή ζουν όπως όλοι οι άνθρωποι στα σπίτια τους. Τους βλέπουμε στις πιο αυτονόητες, μπανάλ στιγμές καθημερινότητας. Παράλληλα βλέπουμε ένα παράθυρο που στο μεγαλύτερο μέρος της παράστασης δείχνει τη θέα, τους ανθρώπους έξω, όμως σταδιακά μεγαλώνει, γίνεται ένα καλειδοσκόπιο, γίνεται μια χοάνη. Είναι το σημείο όπου σταματά η έννοια της ασφάλειας, ότι μέσα στο σπίτι, σε αυτό τον δρόμο, δεν θα συμβεί τίποτα κακό. Με την εικαστική επεξεργασία της Γκέλυς Καλαμπάκα βλέπουμε να εισχωρούν στο βίντεο εμβληματικές εικόνες της πρόσφατης και της παλαιότερης ιστορίας. Ολη η βία που βιώσαμε εισχωρεί στα παράθυρα.
Σαν ντοκιμαντέρ;
Όχι, δεν είναι ντοκιμαντερίστικα δοσμένο. Ορισμένες φορές μάλιστα βλέπεις βασικά πίξελ, χρειάζεσαι λίγο χρόνο να ξεχωρίσεις την εικόνα. Βλέπεις τα Τέμπη σαν πίνακα όχι σαν αρχείο, ή ένα πολιτικό πρόσωπο να προβάλλει ξαφνικά. Για παράδειγμα, βλέπεις πάγους να σπάνε, να γίνεται μια πλημμύρα, στο Τόκιο, και μέσα στους πάγους να υπάρχει μια εικόνα του Χίτλερ.
Αρα η ιστορία της βίας ξεκινά από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και είναι διεθνής;
Ακριβώς. Όταν σταματά να είναι παράθυρο μπορείς να δεις να περνάει όλη η βία που υφιστάμεθα απλώς κάνοντας σκρολ στο κινητό μας. Σκέψου: βλέπουμε έναν πόλεμο, αμέσως μετά αν πήγε ο Κασσελάκης στο γυμναστήριο, τις αντιδράσεις για το εργασιακό νομοσχέδιο, μέχρι και πώς να κάνεις προσθετική πέους με κολλαγόνο. Και όλα αυτά σε δέκα λεπτά. Όταν τα βλέπεις κάθε μέρα και τα εξισώνεις, τεντώνεται τόσο πολύ ο ψυχισμός σου που χάνει την ικανότητα να εστιάσεις. Τα πάντα ξαφνικά μοιάζουν να έχουν την ίδια βαρύτητα, να είναι εξίσου ενδιαφέροντα. Είναι πιθανά και εξίσου ενδιαφέροντα. Μα γιατί καταντήσαμε τόσο παθητικοί; Και φυσικά συμπεριλαμβάνω σε όλο αυτό και τον εαυτό μου, και εγώ βρίσκομαι πάνω από ένα κινητό.
Πώς αντιδρούν τα πρόσωπα μέσα σε αυτή την καταιγίδα εικόνων -που εμείς έχουμε μάθει παθητικά να βλέπουμε στα κινητά μας;
Τα πρόσωπα του έργου συνεχίζουν κανονικά τις δουλειές τους μέχρι που να εισέλθει η βία τόσο πολύ, ωμή από σφαγές, πλημμύρες, φωτιές, ατυχήματα. Ξεκουρδίζονται τα πρόσωπα αυτά και ενώ συνεχίζουν τις δουλειές τους ξεκουρδίζονται και οι ίδιοι οι άνθρωποι που ψάχνουν πώς θα επιβιώσουν μέσα στην ίδια την ρουτίνα που έχουν επιλέξει ή τους έχει επιβληθεί.
Και η ψευδαίσθηση του καταφυγίου καταρρέει;
Κυριολεκτικά; Μεταφορικά; Δεν θα κάνω σπόιλερ. Το ζήτημα είναι ότι δεν προλαβαίνεις να αισθανθείς πια, να χωθείς πιο βαθιά στο τραύμα.
Τι σημαίνει σήμερα καταφύγιο;
Πρέπει να επανεφεύρουμε την έννοια του. Αδυνατώ να πιστέψω ότι μπορούμε να νιώθουμε ότι είμαστε πολύ καλά μέσα στους τέσσερις τοίχους μας τη στιγμή που τρέχουν τόσα πολλά πράγματα γύρω μας. Βλέπεις πλημμύρες, σπίτια να κυλάνε. Να δούμε αν θα αντέξουμε τόση απάθεια ή θα διεκδικήσουμε μια κοινωνική φροντίδα που θα βοηθήσει τον ανθρώπινο παράγοντα.
Που είναι το σπίτι μας;
Σπίτι εκεί που υπάρχει μνήμη. Ότι σε φέρνει σε επαφή με την μνήμη, από ανθρώπους ως μια φωτογραφία μέχρι και στον Προυστ μπορούμε να πάμε και στην ιστορία με την μαντλέν. Σε καμία περίπτωση δεν είναι η ύλη αυτή που σε κάνει ότι έχεις σπίτι.
Εσείς τι έχετε επιλέξει ως σπίτι;
Τους φίλους μου.
Το μεγαλύτερο μέρος της παράστασης δεν έχει διαλόγους, μόνο ήχους, σωστά;
Εχει ενδιαφέρον αυτή η αφήγηση που πάμε να φτιάξουμε. Υπάρχουν τα πραγματικά εργαλεία του ρεαλισμού -τι σημαίνει η ζεστασιά, η οικειότητα ενός σπιτιού- μέχρι να βρεθείς αντιμέτωπος με την πραγματική έννοια της αποξένωσης. Αρχική αναφορά για «Το Σπίτι» ήταν η «Η Παρέλαση» της Λούλας Αναγνωστάκη και το «Το Σπίτι» του Julio Cortázar, ένα διήγημα επτά σελίδων. Οι άνθρωποι, στη φάση που βρισκόμαστε, είμαστε σε μια περίεργη έξωση. Πρέπει να βρούμε που ανήκουμε.
Πώς γεννήθηκε η ιδέα για το «Σπίτι»;
Το καλοκαίρι του 2022, δούλευα για τους «Πέρσες» και έκανα μια συνάντηση με τους ανθρώπους της Στέγης, δέκα χρόνια μετά την πρώτη μας συνεργασία. Μέσα από ομαδική έμπνευση και συζήτηση με την Γκέλυ Καλαμπάκα και τον Τάσο Καραχάλιο, αποφασίσαμε να πιάσουμε ένα έργο απ΄ όλες τις πλευρές: την αρχιτεκτονική του χώρου, τι είναι generic, τα κουτιά που ζούμε, τη βία που υφιστάμεθα από το πρωί ως το βράδυ αλλά δεν το νιώθουμε. Ετσι δημιουργήθηκε μια περιοχή ασκήσεων με τους ηθοποιούς, την Αλεξία Καλτσίκη και τον Φιντέλ Καλαμπούκα, μια χορογραφία καθημερινότητας με ποιητικό τρόπο.
Και το κείμενο, που γράψατε ο ίδιος;
Είναι πέντε σελίδες. Είναι ο μονόλογος της γυναίκας που μπαίνει σε μια διαδικασία ρέκβιεμ για το τι σημαίνει αποχαιρετώ το σπίτι και την ανθρωπότητα. Σαν να μπλέκονται οι μνήμες σε σχέση με ιστορικά γεγονότα και με αντικείμενα του σπιτιού που φέρουν, όμως, επάνω τους ίχνη ανθρώπων που κατοίκησαν πριν εκεί.
Και ο άνδρας;
Υπάρχει ένα μικρό μέρος όπου ο άνδρας διαβάζει στη γυναίκα ένα βιβλίο.
Υπαρκτό;
Όχι, δικές μου είναι και αυτές οι λέξεις. Το βιβλίο υποτίθεται λέγεται «Η εξήγηση».
Τίτλος αναφορά στον Μίλαν Κούντερα;
Τον Κούντερα είχα στον μυαλό μου!
Γιατί φέρει η γυναίκα τον λόγο στην παράσταση;
Νομίζω από θαυμασμό απέναντι στις γυναίκες. Αφήνουν χώρο εσωτερικά για να αισθανθούν, να αντιληφθούν κάτι με μεγάλη οξυδέρκεια. Δεν σημαίνει βέβαια ότι δεν υπάρχουν και άνδρες που έχουν αυτά τα χαρακτηριστικά.
Ποια οδηγία, συμβουλή, έχετε να δώσετε στον θεατή της παράστασής σας;
Να χαλαρώσει πολύ και να αφεθεί με τον ίδιο τρόπο που θα αφηνόταν στο σπίτι του. Έχει σημασία να το νιώσουμε όλοι μαζί αυτό.
Μυρίζομαι παγίδα. Και να γίνουμε όλοι όπως οι πρωταγωνιστές της σκηνής; Να είμαστε εμείς που κατοικούμε το σπίτι που δέχεται την καταιγίδα της βίας όσο εμείς ασχολούμαστε με μπανάλ δραστηριότητες;
Αυτό θα μου το πείτε μετά την παράσταση…
Info
Το Σπίτι | Δημήτρης Καραντζάς
Στέγη Ιδρύματος Ωνάση
30.09 —19.11.2023