ΜΕΤΑ ΑΠΟ την εκλογική νίκη του Ντόναλντ Τραμπ στις ΗΠΑ, ο ηγέτης των PODEMOS στην Ισπανία, Πάμπλο Ιγκλέσιας, έσπευσε να πάρει σαφείς αποστάσεις από τον Αμερικανό πολιτικό, στην προσπάθεια του να κόψει νωρίς οποιαδήποτε απόπειρα συσχέτισης του με το «λαϊκίστικο φαινόμενο Τραμπ».
«ΟΙ ΠΟΠΟΥΛΙΣΤΕΣ είναι αουτσάιντερ και μπορούν να είναι δεξιοί, αριστεροί, ακραία φιλελεύθεροι ή συντηρητικοί», δήλωσε ο ηγέτης των PODEMOS, ο οποίος έχει χαρακτηρίσει τον Τραμπ «φασίστα» για να αποφύγει οποιαδήποτε σύγκριση μαζί του.
ΠΡΑΓΜΑΤΙ, οι ποπουλιστές δεν προέρχονται πάντα από την Αριστερά. Μπορεί τα τελευταία παραδείγματα στη Λατινική Αμερική, όπως εκείνο του Ούγο Τσάβες στη Βενεζουέλα, να προήλθαν από την Αριστερά, ωστόσο ιστορικά προέρχονται τόσο από την Δεξιά όσο και από την Αριστερά.
Ο ΠΟΠΟΥΛΙΣΜΟΣ δεν είναι απαραίτητα μια πολιτική ιδεολογία. Ο ποπουλισμός είναι πάνω από όλα ένας τρόπος άσκησης πολιτικής. Συνεπώς, οι ποπουλιστές δεν μοιράζονται κατ’ ανάγκη την ίδια ιδεολογία ή το ίδιο πολιτικό πρόγραμμα.
ΟΙ ΠΟΠΟΥΛΙΣΤΕΣ όμως, είτε ανήκουν στην Δεξιά είτε στην Αριστερά, μοιράζονται το ίδιο στυλ και ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά στον τρόπο άσκησης εξουσίας. Συνήθως δεν έχουν ξεκάθαρες πολιτικές ιδέες, αλλά χρησιμοποιούν έναν διχαστικό λόγο και πάντα δημιουργούν έναν εχθρό, εναντίον του οποίου λένε ότι μάχονται.
Ο ΝΤΟΝΑΛΝΤ ΤΡΑΜΠ, ο Πάμπλο Ιγκλέσιας, η Μαρίν Λε Πεν, ο Αλέξης Τσίπρας, ο Ούγο Τσάβες, ακόμη και ο Χουάν Ντομίνγκο Περόν μπορεί να προέρχονται από διαφορετικές ιδεολογικές αφετηρίες, ωστόσο μοιράζονται ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά στο πολιτικό τους στυλ. Ουσιαστικά είναι οι δύο πλευρές του ιδίου νομίσματος.
ΟΙ ΠΟΠΟΥΛΙΣΤΕΣ αρέσκονται να λένε πως δεν προέρχονται από το παραδοσιακό πολιτικό σύστημα και την πολιτική ελίτ. Είναι «αντισυστημικοί». Κατά κανόνα «γεννιούνται» μετά από μια μεγάλη πολιτική και οικονομική κρίση και εμφανίζονται ως μεσσίες για να καλύψουν το κενό που άφησαν τα απαξιωμένα πολιτικά κόμματα και για να σώσουν τους φτωχούς. Στην πραγματικότητα εκμεταλλεύονται την κρίση για να αποκομίσουν οι ίδιοι πολιτικά οφέλη.
ΟΙ ΠΟΠΟΥΛΙΣΤΕΣ πιστεύουν πως όταν τελικά καταφέρουν να κερδίσουν τις εκλογές πρέπει να παραμείνουν στην εξουσία για πάντα. Δεν βλέπουν με καλό μάτι την εναλλαγή των κομμάτων στην εξουσία. Τα κόμματα της αντιπολίτευσης κατά κανόνα είναι πλέον «επικίνδυνα». Ο Ούγο Τσάβες σε μια συνέντευξη που μου είχε δώσει πριν από λίγα χρόνια μου είχε πει με έμφαση: «Η επανάσταση ήρθε στη Βενεζουέλα για να μείνει».
ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ για παράδειγμα, είμαι πεπεισμένος πως αρκετοί πολιτικοί πιστεύουν πως το κυβερνόν κόμμα πρέπει να παραμείνει στην εξουσία για πάντα για να σώσει τη χώρα από το «σάπιο κατεστημένο», τους «ολιγάρχες», τους «καναλάρχες» και τους «διεφθαρμένους πολιτικούς». Για να γίνει αυτό χρειάζονται πάρα πολλές τετραετίες. Συνεπώς, λένε, ας μην ονειρεύεται η αντιπολίτευση σύντομα εναλλαγή των κομμάτων στην εξουσία.
ΟΙ ΠΟΠΟΥΛΙΣΤΕΣ στις περισσότερες περιπτώσεις χρησιμοποιούν τους δημοκρατικούς θεσμούς, χωρίς όμως απαραίτητα να τους πιστεύουν και να τους σέβονται. Χρησιμοποιούν τους δημοκρατικούς θεσμούς για να καταφέρουν να εκλεγούν και στη συνέχεια όταν κατακτήσουν την εξουσία τους χρησιμοποιούν και πάλι για να διατηρηθούν στην εξουσία, παραβιάζοντας πολλές φορές το Σύνταγμα και τους δημοκρατικούς κανόνες.
ΟΙ ΠΟΠΟΥΛΙΣΤΕΣ εμφανίζονται όταν πλέον τα παραδοσιακά πολιτικά κόμματα αδυνατούν να δώσουν λύσεις στα προβλήματα της κοινωνίας. Όπως έλεγε ο Laclau, ο ποπουλισμός εμφανίζεται όταν αυξάνονται οι ανικανοποίητες διεκδικήσεις των πολιτών. Οι ποπουλιστές υποστηρίζουν ότι εκφράζουν τους φτωχούς, τους αγανακτισμένους πολίτες, ότι ήρθαν για να δώσουν τέλος στον δικομματισμό, χρησιμοποιούν με εντυπωσιακό τρόπο τα ΜΜΕ, ενώ φροντίζουν να διχάζουν το λαό.
ΟΡΙΣΜΕΝΟΙ αναλυτές υποστηρίζουν πως ένας αριστερός ποπουλισμός μπορεί να νικηθεί μόνο με έναν δεξιό ποπουλισμό. Η αλήθεια είναι πως ενώ σήμερα είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε πολλές από τις θετικές αλλά κυρίως τις αρνητικές συνέπειες του ποπουλισμού στην οικονομία και στους δημοκρατικούς θεσμούς, δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε ακριβώς τους τρόπους με τους οποίους ο ποπουλισμός μπορεί να οδηγηθεί σε παρακμή.
ΤΟ ΠΡΟΣΦΑΤΟ φαινόμενο του ποπουλισμού στη Λατινική Αμερική, όπου περίπου 17 χρόνια μετά από τον εκλογικό θρίαμβο του Ούγο Τσάβες στη Βενεζουέλα, πλέον οδηγείται σε εξαφάνιση, σίγουρα μας βοηθάει να εξάγουμε χρήσιμα πολιτικά συμπεράσματα. Στη Λατινική Αμερική ο αριστερός ποπουλισμός δείχνει να ολοκληρώνει πλέον τον κύκλο του και σύντομα θα αποτελεί παρελθόν. Την ίδια στιγμή όμως, σε πολλές χώρες στον υπόλοιπο κόσμο ο ποπουλισμός βρίσκεται σε άνοδο. Όπως όλα δείχνουν όμως, στις περισσότερες περιπτώσεις ο ποπουλισμός θα έχει σύντομη διάρκεια ζωής, λόγω και της αρνητικής εμπειρίας εκεί όπου εφαρμόστηκε.
ΤΟ ΒΕΒΑΙΟ είναι ότι η κρίση που πλήττει τα τελευταία χρόνια τους θεσμούς αναμφισβήτητα θα γεννήσει και άλλους «Τραμπ», «Ιγκλέσιας», «Τσάβες» και «Τσίπρες» στην Ευρώπη. Η άνοδος του ποπουλισμού είναι αναπόφευκτη και καμία ρητορική αλλά και καμία εκστρατεία φόβου δεν μπορεί να την ανακόψει.