Υγεία και διατροφή. Ναι, η διατροφή παίζει ρόλο στην καλή υγεία. Υπάρχουν τρόφιμα που λειτουργούν θετικά και υπάρχουν και τρόφιμα που βλάπτουν. Αυτό απέχει, όμως, κατά πολύ από το να χαρακτηριστούν κάποια τρόφιμα ως κύριοι παράγοντες εμφάνισης κάποιας ασθένειας. Στο Διαδίκτυο κυκλοφορούν ευρέως λίστες με τρόφιμα που ενοχοποιούνται για την εμφάνιση ασθενειών, με μια λίστα μάλιστα, η οποία υποτίθεται ότι περιλαμβάνει 10 καρκινογόνα τρόφιμα να γνωρίζει ιδιαίτερη διάδοση. Ωστόσο, οι περισσότερες αναφορές της λίστας αυτής είναι είτε αναληθείς, είτε προβληματικές. Ας δούμε παρακάτω τι ισχύει.
Ακολουθεί αναθεωρημένη έκδοση του αρχικού άρθρου σύμφωνα με τους κανόνες του Facebook.
Τι είναι αυτή η λίστα
Η αρχική πηγή της λίστας είναι μια ανάρτηση του 2013 από τη ψευδοεπιστημονική ιστοσελίδα naturalnews.com.
Τα ellinikahoaxes.gr πήραν ένα προς ένα τα τρόφιμα αυτής της λίστας και κατόπιν έρευνας αναλύουν τι πραγματικά ισχύει για καθένα από αυτά. Οπως αναφέρουν τα ellinikahoaxes.gr : «Για την αξιολόγηση της λίστας, θα αξιοποιήσουμε καταρχάς τις οδηγίες της Αμερικανικής Αντικαρκινικής Εταιρείας, που βασίζονται σε επιστημονική δημοσίευση που αναρτήθηκε τον Ιούνιο του 2020, και θα προσθέτουμε περισσότερα στοιχεία από τους αρμόδιους θεσμούς και τη βιβλιογραφία όπου χρειάζεται».
Η λίστα με τα υποτιθέμενα καρκινογόνα τρόφιμα στο aturalnews.com, οι ισχυρισμοί και η αλήθεια
1) Γενετικά Μεταλλαγμένοι Οργανισμοί (GMOs), γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα
Ο ισχυρισμός: Εννοείται ότι οι GMOs δεν έχουν καμία θέση σε μια υγιεινή διατροφή, ειδικά τώρα που έχει αποδειχτεί ότι και οι GMOs, αλλά και τα χημικά που τους βάζουν, κάνουν τους καρκινικούς όγκους να μεγαλώνουν πιο γρήγορα. Δυστυχώς, οι GMOs είναι παντού, όπως στα παράγωγα τροφίμων (καλαμπόκι, σόγια, canola). Μπορείτε να τους αποφύγετε με το να αγοράζετε πιστοποιημένα βιολογικά, μη-γενετικά τροποποιημένα αλλά και τοπικά παραγόμενα προϊόντα.
Τι ισχύει: Όπως σημειώνουν οι οδηγίες της Αμερικανικής Εταιρείας Καρκίνου, η ίδια, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, η Αμερικανική Ιατρική Ένωση, η Εθνική Ακαδημία Επιστημών και η Αμερικανική Ένωση για την Προώθηση της Επιστήμης, αξιολογώντας τα διαθέσιμα στοιχεία έχουν συμπεράνει ότι τα τρόφιμα που περιέχουν γενετικά τροποποιημένα συστατικά και έχουν εγκριθεί για χρήση από το κοινό, είναι ασφαλή.
Στην πραγματικότητα, τα παραδοσιακά τρόφιμα που ευρέως θεωρούνται ως «μη γενετικά τροποποιημένα», αποτελούν προϊόν μιας μακραίωνης και συχνά απρόβλεπτης αλληλουχίας γενετικών μεταλλάξεων. Στον αντίποδα, τα αναγνωρισμένα ως γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα έχουν υποστεί αυστηρά ελεγχόμενες και επιλεκτικές τροποποιήσεις μέσω εξειδικευμένων βιοτεχνολογικών εργαλείων, και έπειτα έχουν δεχθεί εκτενείς κλινικούς ελέγχους εξασφάλισης ποιότητας.
Έτσι, η συμπερίληψη των Γενετικά Τροποποιημένων Οργανισμών στη λίστα είναι αβάσιμη.
2) Επεξεργασμένα κρέατα
Ο ισχυρισμός: Τα περισσότερα από αυτά, όπως το μπέικον, το λουκάνικο, τα hot-dog, περιέχουν χημικά συντηρητικά που τα κάνουν να φαίνονται φρέσκα και ελκυστικά, αλλά δυστυχώς προκαλούν και καρκίνο. Το νιτρικό και το νιτρώδες νάτριο αυξάνουν τον κίνδυνο για καρκίνο του παχέος εντέρου, και για άλλες μορφές καρκίνου. Προσέξτε τα κρέατα που αγοράζετε να είναι μη-επεξεργασμένα, και κατά προτίμηση ελευθέρας βοσκής.
Τι ισχύει: Μια συνολική ανασκόπηση των στοιχείων, δείχνει ότι κατά πάσα πιθανότητα η αυξημένη κατανάλωση επεξεργασμένων κρεάτων όντως ευθύνεται για ένα μέρος των εμφανιζόμενων καρκίνων. Ωστόσο, οι μεγαλύτερες μελέτες βασίζονται σε έμμεση εξέταση των στοιχείων, η οποία δεν είναι σε θέση να σταθμίσει βέλτιστα τους τρίτους κρυφούς παράγοντες που συμβάλλουν στην εμφάνιση καρκίνου, συνεπώς δε μπορεί ακόμη να υπολογιστεί ο ρόλος των επεξεργασμένων κρεάτων με ακρίβεια.
Τα ίδια στοιχεία πάντως δεν υποδεικνύουν κίνδυνο μόνο από το επεξεργασμένο κρέας, αλλά σε μικρότερο βαθμό, και από το μη επεξεργασμένο κόκκινο κρέας, κάτι που δε μεταφέρει ορθά η λίστα («προσέξτε τα κρέατα που αγοράζετε να είναι μη-επεξεργασμένα»).
Συμπερασματικά, η συμπερίληψη των επεξεργασμένων κρεάτων στη λίστα είναι ορθή, αλλά θα έπρεπε να γινόταν παρεμφερής αναφορά και στο μη επεξεργασμένο κόκκινο κρέας.
3) Ποπκόρν στο φούρνο μικροκυμάτων
Ο ισχυρισμός: Μπορεί να είναι βολικές, αλλά αυτές οι σακουλίτσες ποπκόρν είναι γεμάτες χημικά που προκαλούν όχι μόνο στειρότητα, αλλά και καρκίνο του ήπατος, των όρχεων και του παγκρέατος. Η Υπηρεσία Προστασίας Περιβάλλοντος των ΗΠΑ αναγνωρίζει το υπερφθοροκτανοϊκό οξύ (PFOA) που περιέχεται στα ποπκορν μικροκυμάτων ως “πιθανώς” καρκινογόνο. Άλλες έρευνες έχουν δείξει ότι το χημικό αυτό προκαλεί την ανάπτυξη καρκινικών όγκων. Όμοια, το χημικό διακετύλιο που χρησιμοποιείται στα ίδια τα ποπκόρν, σχετίζεται με βλάβες και καρκίνο των πνευμόνων.
Τι ισχύει: Το χημικό PFOA στο παρελθόν αποτελούσε συνηθισμένο συστατικό κάποιων συσκευασιών τροφίμων, μεταξύ άλλων και των ποπκόρν, αλλά καθώς οι υποψίες αυξάνονταν ότι το χημικό αυτό σχετίζεται με προβλήματα υγείας, η χρήση του περιορίστηκε σημαντικά και έπειτα απαγορεύτηκε και σε νομικό επίπεδο.
Η ιστοσελίδα του Εθνικού Τοξικολογικού Προγράμματος των ΗΠΑ αναφέρει ότι μέχρι το 2015, το χημικό είχε καταργηθεί από τα προϊόντα που παρασκευάζονταν στις ΗΠΑ.
Πλέον, η ιστοσελίδα του Οργανισμού Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (FDA) γράφει ότι:
Συνολικά, έχουμε βρει πολύ λίγα τρόφιμα που παρουσιάζουν ανιχνεύσιμα επίπεδα των χημικών PFAS.
Επίσης αναφέρει ότι:
Δεν υπάρχουν επιστημονικές αποδείξεις που να υποστηρίζουν την αποφυγή συγκεκριμένων τροφίμων, λόγω ανησυχίας αναφορικά με μόλυνση χημικών PFAS (η ομάδα PFAS περιλαμβάνει και το χημικό PFOA).
Σε επίπεδο ΕΕ, η σχετική ανασκόπηση από την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Περιβάλλοντος σημειώνει ότι τα εν λόγω χημικά απαγορεύονται υπό τη νομική ρύθμιση REACH, ωστόσο, ο εντοπισμός τους στα τρόφιμα δεν έχει εξαλειφθεί πλήρως.
Σχετική επιστημονική δημοσίευση από την Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) το Σεπτέμβριο του 2020, ανέφερε πως οι ποσότητες που εντοπίζονται είναι ιδιαίτερα χαμηλές, και πως η πιθανότητα έκθεσης στις εν λόγω χημικές ενώσεις μέσω αυτών των προϊόντων είναι μικρή συγκριτικά με άλλους τρόπους έκθεσης.
Παράλληλα, η μόνη μελέτη που εντοπίσαμε για την ανίχνευση των λόγω χημικών σε πακέτα τροφίμων σε ελληνικό επίπεδο, δεν εντόπισε PFOA σε κανένα από 42 τυχαία επιλεγμένα δείγματα, και συμπέρανε πως:
Μάλλον κανένας σοβαρός κίνδυνος για την υγεία των καταναλωτών δε μπορεί να συσχετιστεί με μόλυνση χημικών PFC σε υλικά πακέτων που χρησιμοποιούνται στην Ελλάδα.
Σε κάθε περίπτωση, όπως σημείωσε η προαναφερόμενη μελέτη της EFSA, τα δεδομένα είναι ανεπαρκή για τη σύνδεση των εν λόγω χημικών με την καρκινογένεση σε ανθρώπους.
Όσον αφορά το διακετύλιο, καταρχάς δεν έχουν υπάρξει ισχυρισμοί σύνδεσης με καρκινογένεση σε πνεύμονες, αλλά με άλλες αναπνευστικές παθήσεις, όπως δυσκολία στην αναπνοή· και οι αναφορές αυτές ωστόσο δεν αφορούν δοσολογίες στις οποίες μπορεί να εκτεθεί ένας κοινός καταναλωτής, αλλά που μπορεί να αντιμετωπίσει μόνο ένας εργαζόμενος σε εργοστασιακό περιβάλλον.
Επιστημονική ανασκόπηση του 2015 σημείωσε πως ακόμη και τα στοιχεία βλάβης στους εργαζομένους ήταν αντιφατικά, ενώ δεν υπήρχαν στοιχεία βλάβης για καταναλωτές. Παράλληλα, ο FDA αναγνωρίζει το διακετύλιο ως «γενικώς ασφαλή ουσία (GRAS)», λόγω της εκτεταμένης παρουσίας της στην ανθρώπινη διατροφή εδώ και αιώνες, χωρίς καταγεγραμμένες υγειονομικές ανησυχίες.
Συνολικά, η καταχώριση του ποπκόρν φούρνου μικροκυμάτων στη λίστα, είναι αβάσιμη.
4) Προϊόντα τύπου κόλα
Ο ισχυρισμός: Όπως τα επεξεργασμένα κρέατα, έτσι και τα αναψυκτικά μπορεί να προκαλέσουν καρκίνους. Οξύνει το pH του σώματος και ταΐζει τα καρκινικά κύτταρα, καθώς είναι γεμάτη ζάχαρη, χημικά και χρωστικές ουσίες. Το καραμελόχρωμα και η 4-μεθυλιμιδαζόλη (4-MI) έχει φανεί ότι και από μόνα τους μπορούν να προκαλέσουν καρκίνο.
5) Φαγητά και αναψυκτικά “διαίτης”
Ο ισχυρισμός: Ακόμα χειρότερη από τα κανονικά αναψυκτικά είναι τα διαίτης και τα φαγητά “διαίτης”. Πρόσφατα έγινε μια έρευνα από την Ευρωπαϊκή Διεύθυνση Ασφάλειας Τροφίμων (EFSA) που συμπεριέλαβε 20 ξεχωριστές μελέτες. Κατέληξε ότι η ασπαρτάμη, ένα από τα πιο συνηθισμένα γλυκαντικά, προκαλεί μια σωρεία ασθενειών μαζί με προβλήματα στη γέννηση και καρκίνο. Τα γλυκαντικά σουκραλόζη, σακχαρίνη και πολλά άλλα έχουν επίσης συνδεθεί με την εμφάνιση καρκίνου.
7) Επεξεργασμένη ζάχαρη
Ο ισχυρισμός: Το ίδιο ισχύει και για την επεξεργασμένη ζάχαρη, που ανεβάζει απότομα τα επίπεδα ινσουλίνης και τρέφει τα καρκινικά κύτταρα. Τα γλυκαντικά πλούσια σε φρουκτόζη όπως το σιρόπι φρουκτόζης καλαμποκιού (HFCS) είναι πολύ επικίνδυνα καθώς είναι η ιδανική τροφή για τα καρκινικά κύτταρα. Οπότε, αφού τα μπισκότα, οι τούρτες, τα κέικ, τα αναψυκτικά, οι χυμοί, οι σάλτσες, τα δημητριακά και πολλά άλλα επεξεργασμένα τρόφιμα είναι γεμάτα HFCS και άλλες ζάχαρες, είναι λογικό που οι καρκίνοι αυξάνονται όλο και πιο πολύ τελευταία.
Τι ισχύει: Καταρχάς, τα προϊόντα τύπου κόλα δεν έχουν τεκμηριωθεί καθαυτά ως επικίνδυνα.
Οι οδηγίες της Αμερικανικής Αντικαρκινικής Εταιρείας συνιστούν τον περιορισμό γενικά των ροφημάτων και τροφίμων στα οποία έχει προστεθεί ζάχαρη. Ο αναφερόμενος κύριος υπαίτιος πιθανής καρκινογένεσης σε αυτή τη περίπτωση ωστόσο είναι έμμεσος, συγκεκριμένα η γρήγορη προσθήκη βάρους η οποία μπορεί να οδηγήσει σε παχυσαρκία, όχι η ίδια η ζάχαρη. Προϊόντα όμως στα οποία έχουν προστεθεί άλλα γλυκαντικά με μηδαμινές θερμίδες (τύπου διαίτης ή zero) δεν παρουσιάζουν τέτοιον κίνδυνο. Ένα τέτοιο γλυκαντικό είναι και ασπαρτάμη, που θα εξετάσουμε αναλυτικά παρακάτω.
Είναι ψευδές πως τα αναψυκτικά οποιουδήποτε τύπου μπορούν να αυξήσουν το pH του αίματός μας, καθώς αυτό ελέγχεται ακατάπαυστα από διεργασίες ρύθμισης της ομοιόστασης του σώματός μας ώστε να μένει σταθερό μεταξύ 7.3 και 7.4, αλλιώς δεν θα μπορούσαμε να επιβιώσουμε.
Είναι επίσης ψευδές ότι τα καρκινικά κύτταρα μπορούν να ατροφήσουν όταν ο ασθενής αποφεύγει διατροφή που περιέχει ζάχαρη. Όπως εξηγεί και σχετικό άρθρο στην ιστοσελίδα Έρευνας Καρκίνου του Ηνωμένου Βασιλείου, ο μύθος προέρχεται από το γεγονός ότι τα καρκινικά κύτταρα τρέφονται με περισσότερη γλυκόζη (είδος ζάχαρης), όμως γλυκόζη χρησιμοποιούν και τα υγιή κύτταρα, και δεν υπάρχει τρόπος να ορίσουμε ποια κύτταρα θα αξιοποιήσουν τη γλυκόζη που το σώμα μας καταναλώνει ή παράγει. Δεν υπάρχει καμία απόδειξη ότι μια δίαιτα χωρίς ζάχαρη μειώνει το ρίσκο καρκίνου ή αυξάνει τις πιθανότητες επιβίωσης των ασθενών.
Όσον αφορά το καραμελόχρωμα και τη 4-μεθυλιμιδαζόλη, πολλαπλές αρχές υγείας διεθνώς έχουν εξετάσει σε βάθος τα δεδομένα ασφαλείας και έχουν συμπεράνει ότι δεν υπάρχει κίνδυνος για τις ποσότητες αυτών των συστατικών που μπορούν να καταναλωθούν διατροφικά.
Σχετικά με την ασπαρτάμη, η λίστα ψευδώς αναφέρει ότι η έρευνα της EFSA (που έλαβε χώρα το 2013, τη χρονιά συγγραφής της λίστας), συμπέρανε πως «η ασπαρτάμη προκαλεί σωρεία ασθενειών». Αντίθετα, η αναφορά της EFSA, βασισμένη στην πιο περιεκτική σχετική μελέτη μέχρι τότε, ξεκινάει γράφοντας πως «η ασπαρτάμη είναι ασφαλής για την ανθρώπινη κατανάλωση ως προς τα τρέχοντα επίπεδα έκθεσης» και παρακάτω αναφέρει πως «oι ειδικοί έχουν αποκλείσει τον ενδεχόμενο κίνδυνο της ασπαρτάμης να προκαλέσει βλάβη στα γονίδια και καρκίνο».
Ίδια είναι τα συμπεράσματα του FDA και του Εθνικού Ινστιτούτου Καρκίνου των ΗΠΑ για την ασπαρτάμη, αλλά και για τα γλυκαντικά σουκραλόζη και σακχαρίνη που η λίστα αναφέρει ως επικίνδυνα.
Όσον αφορά την επεξεργασμένη ζάχαρη και το σιρόπι φρουκτόζης καλαμποκιού, καταρχάς, όπως είπαμε και προηγουμένως, ο ισχυρισμός ότι οδηγούν σε αύξηση των καρκινικών όγκων είναι αβάσιμος. Από χημικής άποψης, η κοινή και επεξεργασμένη ζάχαρη είναι πολύ παρόμοιες για το σώμα μας καθώς τόσο το σιρόπι φρουκτόζης καλαμποκιού όσο και η κοινή ζάχαρη καταλήγουν στον οργανισμό μας με μορφή γλυκόζης.
Συμπερασματικά, οι αναφορές της λίστας σε προϊόντα κόλα και διαίτης, καθώς και στην επεξεργασμένη ζάχαρη, είναι προβληματικές και στο μεγαλύτερο βαθμό αναληθείς.
6) Επεξεργασμένο “λευκό” αλεύρι
Ο ισχυρισμός: Το επεξεργασμένο αλεύρι είναι συνηθισμένο συστατικό στα επεξεργασμένα τρόφιμα, αλλά οι υπερβολικοί υδατάνθρακες που περιέχει θέλουν προσοχή. Μία έρευνα που δημοσιεύθηκε στο Cancer Epidemiology, έδειξε ότι η κατανάλωση επεξεργασμένων υδατανθράκων τριπλασίασε την ανάπτυξη του καρκίνου του μαστού. Οι τροφές με υψηλό γλυκαιμικό δείκτη (όπως το αλεύρι) ανεβάζουν απότομα τα επίπεδα ζαχάρου στο αίμα, το οποίο τροφοδοτεί απευθείας τα καρκινικά κύτταρα και την εξάπλωσή τους.
Τι ισχύει: Καταρχάς, η μελέτη που αναφέρεται (πιο ξεκάθαρα στην αρχική λίστα) διαστρεβλώνεται πλήρως. Η μελέτη αυτή σημείωσε 2.22 φορές αυξημένο κίνδυνο, όχι τριπλάσιο, εμφάνισης καρκίνου του μαστού, στις γυναίκες που ανέφεραν την πιο υψηλή κατανάλωση, όχι κοινή, υδατανθράκων γενικά και όχι μόνο επεξεργασμένων.
Σε κάθε περίπτωση, από τη μελέτη αυτή και μόνο δε θα μπορούσαν να εξαχθούν γενικά συμπεράσματα λόγω του μικρού μεγέθους της και των μεθοδολογικών περιορισμών της.
Όσον αφορά το επόμενο επιχείρημα της λίστας, αναφορικά με τον αυξημένο κίνδυνο καρκίνου λόγω σακχάρου στο αίμα από κατανάλωση τροφών υψηλού γλυκαιμικού δείκτη, στην πραγματικότητα η πιο πρόσφατη μετανάλυση της βιβλιογραφίας δεν εντόπισε διαφορά στα επίπεδα γλυκόζης μεταξύ της κατανάλωσης του επεξεργασμένου (λευκού) αλευριού σε σχέση με το μη επεξεργασμένο (μαύρο).
Χρειάζεται να σημειωθεί επίσης ότι, ενώ η αναφορά που κάνει η λίστα για απευθείας τροφοδότηση των καρκινικών κυττάρων λόγω του αυξημένου ζαχάρου στο αίμα είναι αβάσιμη όπως εξηγήσαμε ήδη, άλλη πρόσφατη μετανάλυση καταγράφει ένα μικρό αυξημένο ρίσκο εμφάνισης κάποιων ειδών καρκίνου λόγω κατανάλωσης τροφών γενικά υψηλού γλυκαιμικού δείκτη, φαινόμενο που εξηγείται μέσω βιολογικών μηχανισμών της ινσουλίνης. Ταυτόχρονα, το αλεύρι παρουσιάζει υψηλό γλυκαιμικό δείκτη, αλλά αυτό είναι άσχετο με το αν είναι επεξεργασμένο ή όχι, και ένα τρόφιμο χρειάζεται να αξιολογείται πολύπλευρα για να κριθούν οι συνολικές επιδράσεις του στην υγεία.
Έτσι, η κατανάλωση μη επεξεργασμένου αλευριού έχει αναγνωριστεί ότι προσφέρει ορισμένα προστατευτικά οφέλη, μεταξύ άλλων από κάποια είδη καρκίνου.
Παράλληλα δεν έχει αναφερθεί αύξηση των αντίστοιχων κινδύνων λόγω κατανάλωσης επεξεργασμένου αλευριού, ούτε περιλαμβάνουν σχετική αναφορά καρκινογένεσης οι οδηγίες της Αμερικανικής Αντικαρκινικής Εταιρείας.
Συνεπώς, η καταχώρηση του λευκού αλευριού στη λίστα είναι τουλάχιστον παραπλανητική.
8) Μήλα, σταφύλια και άλλα “βρόμικα” φρούτα
Ο ισχυρισμός: Πολλοί πιστεύουν ότι κάνουν υγιεινή διατροφή επειδή αγοράζουν μήλα, σταφύλια και φράουλες από το σούπερ-μάρκετ. Αν όμως τα φρούτα αυτά δεν είναι βιολογικά, ή πιστοποιημένα χωρίς φυτοφάρμακα, τότε είναι ένας μεγάλος κίνδυνος. Το Environmental Working Group βρήκε ότι το 98% όλων των προϊόντων συμβατικής καλλιέργειας (ιδίως τα “βρόμικα” φρούτα) είναι μολυσμένα με καρκινογόνα ζιζανιοκτόνα.
Τι ισχύει: Στην πραγματικότητα, οι οδηγίες της Αμερικανικής Αντικαρκινικής Εταιρείας σημειώνουν ότι υπάρχουν λίγα στοιχεία τα οποία τεκμηριώνουν ότι τα βιολογικά τρόφιμα είναι πιο θρεπτικά από τα συμβατικά, και ότι δεν υπάρχουν επαρκείς αποδείξεις για τη σχέση τους με τον καρκίνο. Τονίζουν επίσης ότι είναι σημαντικότερο για τους καταναλωτές με περιορισμένους πόρους το να εξασφαλίσουν ότι πληρούν τις συστάσεις διατροφής με φρούτα και λαχανικά, παρά το να προτιμήσουν βιολογικά προϊόντα. Για το ρίσκο καρκινογένεσης από φυτοφάρμακα, οι οδηγίες σημειώνουν κίνδυνο μόνο για όσους τα χρησιμοποιούν ακατάλληλα σε βιομηχανικά και επαγγελματικά περιβάλλοντα, όχι για τους κοινούς καταναλωτές.
Σε επίπεδο ΕΕ, η EFSA αναφέρει στην πιο πρόσφατη έκθεσή της αναφορικά με τα υπολείμματα φυτοφαρμάκων (Απρίλιος του 2020) πως από 91,015 δείγματα τροφίμων που εξέτασε, μόνο το 4.5% ξεπερνούσε το προβλεπόμενο όριο σε φυτοφάρμακα. Οι διαφορές μεταξύ βιολογικών και μη προϊόντων ήταν συνολικά μικρές. Στις κατηγορίες φρούτων, λαχανικών και φυτικών προϊόντων, μεταξύ 3.9% και 6.4% των συμβατικών ξεπερνούσαν τα όρια, κάτι που ίσχυε για το 0.7% μέχρι 2% των βιολογικών.
Πιο χαρακτηριστικά, η έκθεση σημειώνει πως και η εξέταση έγινε με συντηρητικές μεθόδους, οι οποίες είναι πιθανό να υπερεκτιμούν την πραγματική έκθεση των καταναλωτών στα φυτοφάρμακα. Έτσι, ένα από τα τελικά συμπεράσματα ήταν ότι «η EFSA θεωρεί απίθανο ο περιορισμένος αριθμός υπερβάσεων να δημιουργεί ανησυχίες για την υγεία των καταναλωτών».
Αναφορικά με τον ισχυρισμό ότι «το Environmental Working Group βρήκε ότι το 98% όλων των προϊόντων συμβατικής καλλιέργειας (ιδίως τα “βρόμικα” φρούτα) είναι μολυσμένα με καρκινογόνα ζιζανιοκτόνα», πρέπει να σημειωθεί ότι το EWG δε συνιστά κάποιον αναγνωρισμένο επιστημονικό θεσμό, αλλά μια ακτιβιστική ομάδα που χρηματοδοτείται από και προωθεί τη βιομηχανία των βιολογικών προϊόντων. Η ομάδα αυτή μεταξύ άλλων ορίζει, αυθαίρετα, εξαιρετικά χαμηλότερα επίπεδα ασφάλειας φυτοφαρμάκων σε σχέση με τις επιστημονικές αρχές.
Συμπερασματικά, τουλάχιστον η συντριπτική πλειοψηφία των φρούτων που η λίστα αναφέρει ως «βρώμικα», παρουσιάζουν ασφαλή επίπεδα υπολειμμάτων από φυτοφάρμακα στην ΕΕ, και η τοποθέτησή τους στη λίστα των «10 πιο καρκινογόνων προϊόντων» είναι αβάσιμη.
9) Σολωμός ιχθυοτροφείου
Ο ισχυρισμός: Ο σολωμός ιχθυοτροφείου είναι άλλο ένα επικίνδυνο τρόφιμο, σύμφωνα με τον Dr. David Carpenter, Διευθυντή στο Ινστιτούτο Υγείας και Περιβάλλοντος στο Πανεπιστήμιο του Albany. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς του, ο σολωμός αυτός έχει έλλειψη βιταμίνης D, μολύνεται από καρκινογόνα χημικά, PCBs, επιβραδυντές φλόγας, φυτοφάρμακα και αντιβιοτικά.
Τι ισχύει: Η αναφορά βασίζεται σε μελέτη που δημοσιεύτηκε το 2004, η οποία έπειτα από μετρήσεις σε περίπου 700 σολομούς διεθνώς, πιθανολόγησε ότι τα σχετικά ρίσκα κατανάλωσης μπορεί να είναι υψηλά, ειδικά αναφορικά με τους σολομούς που εκτρέφονταν.
Μεταγενέστερη μελέτη, η οποία δημοσιεύτηκε το 2006, επιχείρησε να ποσοτικοποιήσει με ακρίβεια τα σχετικά ρίσκα και οφέλη. Συμπέρανε ότι τα οφέλη υπερνικούσαν με σαφήνεια τα ρίσκα ως προς το γενικό πληθυσμό· ενδεικτικά, εκτίμησε ότι αν 100 χιλιάδες άνθρωποι έτρωγαν 2 μερίδες σολομού την εβδομάδα για 70 χρόνια, 24 απ’ αυτούς θα εμφάνιζαν καρκίνο, αλλά περισσότεροι από 7 χιλιάδες άλλοι θα προστατεύονταν από καρδιαγγειακά νοσήματα. Λαμβάνοντας υπόψη και τις ηλικίες θνητότητας εξαιτίας των εν λόγω νοσημάτων, συμπέρανε ότι η προστασία ξεπερνούσε κατά εκατοντάδες φορές το ρίσκο.
Τα πιο ουσιαστικά ρίσκα δεν αφορούν τον καρκίνο, αλλά τις νευροαναπτυξιακές διαταραχές που μπορεί να εμφανιστούν σε νεογέννητα παιδιά λόγω υψηλών συγκεντρώσεων διοξίνων και μεθυλυδράργυρου. Ωστόσο, η μελέτη έκρινε ότι και στις περιπτώσεις των γυναικών αναπαραγωγικής ηλικίας, μία με δύο μερίδες την εβδομάδα εξακολουθούσαν να παρουσιάζουν μεγαλύτερα οφέλη από ρίσκα.
Την υψηλή διατροφική αξία του σολομού αναγνωρίζουν και οι πιο πρόσφατες διατροφικές οδηγίες επίσημων φορέων υγείας. Στον αντίστοιχο οδηγό του, ο FDA τοποθετεί το σολομό στην προτιμότερη κατηγορία επιλογής ψαριών, για την οποία συνιστά την κατανάλωση 2 με 3 μερίδων την εβδομάδα. Αντίστοιχα, και η ΕΕ τοποθετεί το σολομό στην προτιμότερη κατηγορία μεταξύ των λιπαρών ψαριών, ενώ για τον ελληνικό πληθυσμό συνιστά συγκεκριμένα: «να καταναλώνετε συχνά ψάρια και θαλασσινά· επιλέξτε μικρά λιπαρά ψάρια· τουλάχιστον το ήμισυ της πρόσληψης πρέπει να είναι λιπαρά ψάρια· να καταναλώνετε ποικιλία ψαριών και θαλασσινών».
Αναφέρουμε επιπλέον, ότι στην πιο πρόσφατη σχετική ανασκόπησή της (2018), η EFSA σημειώνει πως σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η μεγαλύτερη συγκέντρωση των επικίνδυνων χημικών δεν εντοπίστηκε στους εκτρεφόμενους σολομούς, αλλά στους άγριους, και ειδικότερα σε αυτούς που αλιεύθηκαν στην περιοχή της Βαλτικής Θάλασσας.
Αξίζει να σημειωθεί τέλος, ότι ο σολομός δεν αναφέρεται στις οδηγίες της Αμερικανικής Αντικαρκινικής Εταιρείας.
Συμπερασματικά, η συμπερίληψη του σολομού ιχθυοτροφείου στη λίστα είναι τουλάχιστον παραπλανητική.
10) Υδρογονωμένα έλαια
O ισχυρισμός: Χρησιμοποιούνται για να συντηρήσουν επεξεργασμένα τρόφιμα και να παρατείνουν το χρόνο τους στο ράφι. Όμως, τα υδρογονωμένα έλαια αλλάζουν τη δομή και την ευλυγισία της κυτταρικής μεμβράνης σε όλα τα κύτταρα του σώματος. Αυτό οδηγεί σε πολλές ασθένειες, μία από τις οποίες είναι και ο καρκίνος. Κάποιοι κατασκευαστές έχουν σταματήσει τη χρήση τους και τα αντικαθιστούν με φοινικέλαιο, αλλά τα trans λιπαρά (υδρογονωμένα) εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται ευρέως στα επεξεργασμένα τρόφιμα.
Τι ισχύει: Η κατανάλωση των τρανς λιπαρών που βρίσκονται και στα υδρογονωμένα έλαια, όντως αυξάνει τις πιθανότητες εμφάνισης αρκετών παθήσεων, μεταξύ άλλων, των καρδιαγγειακών και του διαβήτη.
Όμως ο ρόλος των τρανς λιπαρών στην εμφάνιση καρκίνου δεν είναι πλήρως αποσαφηνισμένος· η τελευταία σχετική μετανάλυση που δημοσιεύτηκε (Νοέμβριος 2020), κατέγραψε αύξηση κινδύνου για τους καρκίνους του προστάτη και του ορθού, αλλά ασυνεπή δεδομένα για άλλα είδη καρκίνου, με μεμονωμένες μελέτες να καταγράφουν ακόμα και μείωση ρίσκου εμφάνισης ορισμένων καρκίνων.
Επίσης, ο ισχυρισμός ότι «τα υδρογονωμένα έλαια αλλάζουν τη δομή και την ευλυγισία της κυτταρικής μεμβράνης σε όλα τα κύτταρα του σώματος», είναι ακραίος και ατεκμηρίωτος, καθώς έχει επιβεβαιωθεί η επίδραση των τρανς λιπαρών μόνο σε επιλεγμένα μέρη του οργανισμού, και όχι σε όλα.
Συμπερασματικά, ενώ τα υδρογονωμένα έλαια και τα τρανς λιπαρά εύλογα περιλαμβάνονται στη λίστα, τα σχετικά σχόλια της λίστας είναι εν μέρη προβληματικά.
Επίσης, τα ellinikahoaxes.gr εξέτασαν και ορισμένες ακόμη καταχωρίσεις που εντοπίζονται σε άλλες εκδόσεις της λίστας:
Τρόφιμα σε κονσέρβες
Ο ισχυρισμός: Οι κονσέρβες περιέχουν ένα χημικό που ονομάζεται ΒΡΑ (δισφαινόλη Α), το οποίο, σύμφωνα με έρευνες, παίζει σημαντικό ρόλο στην υπογονιμότητα, την καρδιοπάθεια και σε αρκετές άλλες ασθένειες. Μάλιστα λόγω της οξύτητάς τους, οι κονσέρβες με ντομάτες θεωρούνται οι πλέον επικίνδυνες καθώς το κόκκινο αυτό φρούτο απορροφά το συγκεκριμένο χημικό ευκολότερα από άλλες τροφές.
Τι ισχύει: Η EFSA δημοσίευσε την τελευταία της ανασκόπηση σχετικά με το BPA το 2015, και παρότι μείωσε τα θεωρούμενα ως ασφαλή επίπεδα έκθεσης στην ουσία, συμπέρανε ότι «δεν υπάρχει υγειονομική ανησυχία για καμιά ηλικιακή ομάδα λόγω διατροφικής έκθεσης και υπάρχει χαμηλή υγειονομική ανησυχία λόγω αθροιστικής έκθεσης» (η αθροιστική έκθεση αφορά τη συνολική έκθεση από διατροφή, σκόνη, καλλυντικά και θερμικό χαρτί).
Τη στιγμή συγγραφής αυτού του άρθρου (Ιανουάριος 2021), η EFSA βρίσκεται στη διαδικασία νέας ανασκόπησης των στοιχείων ασφαλείας αναφορικά με το BPA, και προς το παρόν έχει δώσει στη δημοσιότητα το συμπέρασμα ότι δεν έχουν βρεθεί ενδείξεις μη μονοτονικής απόκρισης δόσης από το χημικό (δηλαδή απέκλεισε το ρίσκο ορισμένες μικρές δόσεις να προκαλούν μεγαλύτερα προβλήματα από υψηλότερες δόσεις).
Ο FDA δηλώνει ότι το χημικό BPA είναι ασφαλές, καθώς τα ποσά που μεταφέρονται μέσω των συσκευασιών στα τρόφιμα είναι πολύ μικρά, και οι μελέτες δεν έχουν εντοπίσει σχετικά προβλήματα υγείας σε ανθρώπους. Το 2018 δημοσιεύτηκε μια εκτενής μελέτη σε τρωκτικά σχετικά με την ασφάλεια του BPA, και εκπρόσωπος του FDA δήλωσε πως η μελέτη εντόπισε «απειροελάχιστες επιδράσεις» σε όσα τρωκτικά ήταν εκτεθειμένα στο χημικό.
Αντίστοιχα, η Αρχή Υγείας του Καναδά δηλώνει ότι «η σημερινή διατροφική έκθεση στο BPA μέσω των πακέτων φαγητού, δεν αναμένεται να ενέχει κινδύνους για το γενικό πληθυσμό, συμπεριλαμβανομένων των νεογέννητων και των νηπίων».
Ωστόσο, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Χημικών Προϊόντων (ECHA) σημειώνει πιθανά ρίσκα από την έκθεση στο BPA, κάτι που οδήγησε στην προληπτική κατάργησή του από διατροφικές συσκευασίες για παιδιά κάτω των 3 ετών το 2018, και στην προσθήκη του στη λίστα «Ουσιών Πολύ Υψηλής Ανησυχίας» το 2019 σε επίπεδο ΕΕ. Ωστόσο, ο ECHA δε σημειώνει ρίσκα καρκινογένεσης, αλλά γονιμότητας, ορμονικά, και δερματικού ερεθισμού.
Πρόσφατη ανασκόπηση βιβλιογραφίας (Σεπτέμβριος 2020) σημειώνει τον ενδεχόμενο ρόλο του BPA στην καρκινογένεση, αλλά βασίζεται σε μελέτες κυττάρων και ζώων, και δεν τεκμηριώνει σχετικό ρίσκο σε ανθρώπους στις δοσολογίες που αφορούν τη διατροφική έκθεση στο χημικό. Αντίστοιχα, και οι οδηγίες της Αμερικανικής Εταιρείας Καρκίνου, σημειώνουν ότι οι απαιτούμενες μακροχρόνιες μελέτες σε ανθρώπους είναι ελλειμματικές για την τεκμηρίωση κινδύνου σε ανθρώπους, και προληπτικά παροτρύνουν όσους καταναλωτές ανησυχούν να μη χρησιμοποιούν σχετικές συσκευασίες, χωρίς όμως να κάνουν τέτοια σύσταση οι ίδιες οι οδηγίες.
Παράλληλα, η ιστοσελίδα Έρευνας Καρκίνου του Ηνωμένου Βασιλείου αναφέρει ότι οι ποσότητες BPA στις οποίες μπορούμε να εκτεθούμε μέσω της διατροφής είναι μικρές και εντός του ασφαλούς ορίου, και διαψεύδει τον ισχυρισμό ότι η κατανάλωση ντομάτας σε κονσέρβες παρουσιάζει σχετικό κίνδυνο. Ευρύτερα, σε καμιά έγκυρη πηγή δεν εντοπίσαμε τεκμηρίωση για τον ισχυρισμό ότι η κατανάλωση ντομάτας παρουσιάζει υψηλότερο ρίσκο λόγω έκθεσης στο BPA.
Δεν έχει σημειωθεί κάποια άλλη γενική υγειονομική ανησυχία εκτός του BPA για την ασφάλεια των κονσερβαρισμένων τροφίμων, τα οποία παρουσιάζουν αντίστοιχο επίπεδο θρεπτικών συστατικών με τα συμβατικά τρόφιμα (ορισμένα προϊόντα περιέχουν αυξημένη ζάχαρη ή αλάτι, αλλά δεν πρόκειται για αποτέλεσμα της κονσερβοποίησης).
Συμπερασματικά, τα σημερινά επιστημονικά δεδομένα δεν στοιχειοθετούν την προσθήκη των κονσερβαρισμένων τροφίμων στη λίστα.
Καψαλισμένα τρόφιμα
Ο ισχυρισμός: Το κρέας από τη σχάρα και το τοστ θεωρούνται καψαλισμένο φαγητό. Τα καψαλισμένα μέρη περιέχουν μεγάλη ποσότητα ετεροκυκλικών αμινών , τα οποία έχουμε ήδη αναφέρει στην περίπτωση του κόκκινου κρέατος. Όταν χρησιμοποιείτε μια σχάρα ή μια τοστιέρα, βεβαιωθείτε ότι το κρέας ή το ψωμί δεν σας έχουν μαυρίσει.
Τι ισχύει: Καταρχάς, όπως αναφέρει το Εθνικό Ινστιτούτο Καρκίνου των ΗΠΑ, οι ετεροκυκλικές αμίνες (HCAs) περιέχονται μόνο στα κρέατα ως προς τα φαγητά που μπορούν να μαγειρευτούν σε υψηλές θερμοκρασίες. Παρότι η δυνατότητα των HCAs να προκαλέσουν καρκίνο έχει τεκμηριωθεί σε ζώα, η έκθεση αυτή αφορά δοσολογίες χιλιάδες φορές ανώτερες απ’ αυτές στις οποίες εκτίθενται οι άνθρωποι μέσω της διατροφής τους.
Έμμεσες επιδημιολογικές μελέτες έχουν εντοπίσει συσχετισμούς μεταξύ κατανάλωσης HCAs και εμφάνισης καρκίνου, ωστόσο, όπως αναφέρει και το Ινστιτούτο, δε μπορεί να εξακριβωθεί ακόμη σχέση αιτιότητας λόγω μεθοδολογικών περιορισμών.
Ενώ το καμένο ψωμί δεν παρουσιάζει ρίσκο καρκινογένεσης λόγω των HCAs, στοιχειοθετείται λόγος ανησυχίας από μια άλλη ουσία, το ακρυλαμίδιο. Κατά την ανασκόπηση των σχετικών δεδομένων το 2015, η EFSA είχε επιστήσει την προσοχή στο εν λόγω ρίσκο, χρησιμοποιώντας αναγωγές από δεδομένα σε ζώα, παρότι τα δεδομένα για ανθρώπους ήταν ακόμη περιορισμένα. Ο FDA κάνει λόγο για το ίδιο ρίσκο.
Οι τελευταίες συστηματικές ανασκοπήσεις της βιβλιογραφίας (2020) προσφέρουν και περιορισμένη επιδημιολογική τεκμηρίωση αυτού του ρίσκου, εντοπίζοντας συσχετισμούς μεταξύ της κατανάλωσης ακρυλαμιδίου και ορισμένων καρκίνων όπως των ωοθηκών, αλλά δεν τεκμηριώνουν σχετικό ρίσκο για καρκίνους όπως του μαστού.
Χρειάζεται να τονιστεί ότι οι παραπάνω δύο ομάδες ενδεχομένως επικίνδυνων ουσιών δεν αφορούν όλα τα τρόφιμα που θα μπορούσαν να καψαλιστούν, όπως υποδεικνύει ο τίτλος της λίστας, αλλά ένα μικρό υποσύνολό τους.
Συμπερασματικά, ενώ το καψαλισμένο κρέας και ψωμί θα μπορούσαν να τοποθετηθούν στη λίστα υπό μια ερμηνεία των διαθέσιμων δεδομένων, η σχετική περιγραφή δεν είναι η πλέον ακριβής.
Πατατάκια
Ο ισχυρισμός: Πέρα από πολύ αλάτι, ορισμένα πατατάκια περιέχουν πολλά συντηρητικά, τεχνητές χρωστικές ουσίες και αρώματα που είναι επικίνδυνα για την ανθρώπινη υγεία. Επίσης, όταν τηγανίζονται παράγεται μια ουσία που ονομάζεται ακρυλαμίδιο.
Τι ισχύει: Όπως σημειώνει η EFSA στα προαναφερόμενα συμπεράσματά της για το ακρυλαμίδιο, σχεδόν η μισή έκθεση των ενηλίκων σε αυτήν την ουσία προέρχεται από προϊόντα τηγανητής πατάτας, τα οποία και διαθέτουν μια από τις υψηλότερες συγκεντρώσεις σε ακρυλαμίδιο. Όπως είδαμε, θεωρείται πιθανό ότι το ακρυλαμίδιο αυξάνει το ρίσκο εμφάνισης ορισμένων ειδών καρκίνου.
Ταυτόχρονα, οι υψηλές ποσότητες αλατιού που συχνά (αλλά όχι πάντα) περιέχουν τα πατατάκια, έχουν τεκμηριωθεί ως ένα από τα βασικά διατροφικά ρίσκα ανάπτυξης γαστρικού καρκίνου.
Ωστόσο, δεν εντοπίσαμε σε έγκυρες πηγές τεκμηρίωση των ισχυρισμών για «επικίνδυνα συντηρητικά, τεχνητές χρωστικές ουσίες και αρώματα» στα πατατάκια.
Συμπερασματικά, ενώ τα πατατάκια εύλογα συμπεριλαμβάνονται στη λίστα, η σχετική αναφορά παρουσιάζει και προβληματικά στοιχεία.
Αλκοόλ
Ο ισχυρισμός: Η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ μπορεί να οδηγήσει σε καρκίνο του εγκεφάλου, του λάρυγγα, του οισοφάγου, του ήπατος, του μαστού, του στομάχου, του προστάτη, του παγκρέατος και του παχέος , σύμφωνα με έρευνες. Ο λόγος είναι ότι η αλκοόλη σχηματίζεται από την ακεταλδεΰδη που διαταράσσει το σχηματισμό του DNA και των πρωτεϊνών. Αυτό όμως δεν συμβαίνει με το κόκκινο κρασί, το οποίο περιέχει ρεσβερατρόλη, η οποία είναι ευεργετική για την καταπολέμηση του καρκίνου. Απλά πρέπει να καταναλώνετε με μέτρο.
Τι ισχύει: Το αλκοόλ αποτελεί όντως έναν από τους βασικούς παράγοντες ρίσκου για την ανάπτυξη καρκίνου, και ευθύνεται περίπου για το 4.2% όλων των θανάτων καρκίνου διεθνώς. Χρειάζεται να σημειωθεί πως οι τελευταίες και πιο συμπεριληπτικές μελέτες συμπεραίνουν ότι δεν υπάρχει ασφαλές όριο κατανάλωσης αλκοόλ, συνεπώς συνιστούν ιδανικά υπέρ της πλήρους αποχής από αυτό.
Ενώ η αναφορά ισχυρίζεται ότι το κόκκινο κρασί δεν παρουσιάζει αυτούς τους κινδύνους καθώς περιέχει ρεσβερατρόλη που θεωρείται ευεργετική για την καταπολέμηση του καρκίνου, το Εθνικό Ινστιτούτο Καρκίνου των ΗΠΑ σημειώνει ότι πρόσφατες μελέτες δεν εντοπίζουν όφελος προστασίας μεταξύ μετριασμένης κατανάλωσης κόκκινου κρασιού απέναντι στον καρκίνο του προστάτη και του ορθού. Επίσης, σχετική βιβλιογραφική ανασκόπηση αναφέρει πως η συγκέντρωση της ρεσβερατρόλης στο κρασί είναι περί τις 100 χιλιάδες φορές χαμηλότερη απ’ αυτή που θα χρειαζόταν ώστε να μπορέσει η ουσία αυτή να επιδράσει προστατευτικά.
Συμπερασματικά, ενώ το αλκοόλ ορθά τοποθετείται στη λίστα, η αναφορά εξαίρεσης του κόκκινου κρασιού δεν υποστηρίζεται από τα τελευταία επιστημονικά δεδομένα.
Αξίζει να σημειωθεί τέλος πως, παρότι το αλκοόλ εκτιμάται ως ο σημαντικότερος διατροφικός παράγοντας πρόκλησης καρκίνου, μόνο μία από τις πολυάριθμες πηγές που εντοπίσαμε περιείχε το αλκοόλ στη λίστα των «10 πιο καρκινογόνων τροφίμων».
Kλείνοντας το άρθρο τους τα ellinikahoaxes καταλήγουν στο εξής συμπέρασμα: «Με μια συνολική ανασκόπηση των πιο πρόσφατων επιστημονικών δεδομένων, διαπιστώνουμε πως, ενώ περιορισμένες προσθήκες στην εν λόγω λίστα μπορούν να θεωρηθούν έγκυρες, οι περισσότερες συνοδευτικές αναφορές είναι λειψές, παραπλανητικές ή ψευδοεπιστημονικές, και τα περισσότερα τρόφιμα παρατίθενται στη λίστα αβάσιμα».
Πηγή: ellinikahoaxes.gr