Εδώ και δεκαετίες, μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο οι στενότερες συμμαχικές σχέσεις στο παγκόσμιο στερέωμα υπήρξαν αυτές μεταξύ Ευρώπης και ΗΠΑ. Η γηραιά ήπειρος μετά τον πόλεμο ήταν αποδεκατισμένη και κατεστραμμένη. Στα συντρίμμια κατεστραμένων οικονομιών βρίσκονταν εκατομμύρια πολίτες που βίωναν τη φτώχεια και τη δυστυχία. Πολλοί από αυτούς έπρεπε να επαναπατριστούν και γυρνώντας βρέθηκαν επί ξύλου κρεμάμενοι. Ο κόσμος είχε αλλάξει, και η Ευρώπη διαιρέθηκε με τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και της Βαλτικής να περνούν πίσω από το Σιδερό Παραπέτασμα.Η συνεργασία και η στοχευμένη Αμερικανική βοήθεια προς την Ευρώπη καθώς και η δημιουργία της Οικονομικής Κοινότητας έφερε κοντά τους πρώην εχθρούς και δημιούργησε προοπτικές ανάπτυξης τις οποίες οι γονείς μας και στη συνέχεια εμείς (οι σαραντάρηδες) βιώσαμε.
Συνεπώς, οι σχέσεις Αμερικής και Ευρώπης ήταν όχι μόνο στενές αλλά έπαιζαν και πρωταρχικό ρόλο στη διευθέτηση γεωστρατηγικών ζητημάτων και στο γενικότερο πεδίο των διεθνών σχέσεων.
Σήμερα όμως τα πράγματα είναι διαφορετικά σε αρκετά επίπεδα. Από την εποχή του Τζωρτζ Μπους (Β') και με την απόφαση διεξαγωγής ενός δεύτερου πολέμου στο Ιρακ, οι σχέσεις όχι απλά ψυχράθηκαν αλλά άλλαξαν ριζικά. Ισως να είχε φτάσει και το πλήρωμα του χρόνου για να συμβεί αυτό.
Η Ευρώπη ωρίμαζε πολιτικά, οι οικονομίες των μελών της Ενωσης άνθιζαν, και υπήρχε ακόμα το όνειρο της Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης και σίγουρα της εμβάθυνσης των θεσμών. Η αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών της Ενωσης ήταν εμφανής σε πολλά επίπεδα. Το ενιαίο νόμισμα είχε γίνει πραγματικότητα, και παρόλο που τα πιο νέα μέλη παρέμεναν (για ιστορικούς λόγους) πιο κοντά στην Αμερικανική οπτική γωνία των πραγμάτων, οι ευρωατλαντικές σχέσεις στο σύνολό τους είχαν διαταραχθεί.
Πολίτες και πολιτικοί έπαψαν σταδιακά να θεωρούν την Αμερική ως παράδειγμα προς μίμηση. Η ευμάρεια και ο καταναλωτισμός υπήρχαν και στην Ευρώπη. Ομως στην Ενωση συνέχιζε να δίνεται προτεραιότητα σε κοινωνικές πολιτικές, ένα δίχτυ προστασίας, η πολιτική στήριξης της λειτουργίας των Διεθνών Οργανισμών και των Διεθνών Κανόνων. Η ΕΕ έθετε νέες προτεραιότητες όπως το στόχο για τη μετάβαση σε μια οικονομία χαμηλού άνθρακα, την επένδυση στη γνώση και την καινοτομία, τη στήριξη της εργασίας, τη μείωση των στρατιωτικών δαπανών σε συνδυασμό με την έλλειψη διάθεσης για στρατιωτικές περιπέτειες. Με την παγκόσμια δε οικονομική κρίση του 2008 αποδείχθηκε πως και το Αμερικανικό οικονομικό και χρηματοπιστωτικό μοντέλο – που πια λειτουργούσε με παντελή έλλειψη κανόνων -- αποδεικνύονταν τουλάχιστον προβληματικό και επικίνδυνο για την παγκόσμια οικονομική σταθερότητα.
Θα μπορούσε κανείς να πει πως εδώ και μια δεκαετία, Ευρώπη και Αμερική έχουν μετατραπεί σε «δύο ξένους στην ίδια πόλη».
Πολλά είναι τα σημάδια της αποξένωσης. Η Αμερική ήδη δήλωνε πως στρέφει το ενδιαφέρον της προς την Ασία, οικονομικά, πολιτικά και στρατιωτικά καταδεικνύοντας πως οι σχέσεις με την ΕΕ περνούσαν σε δεύτερο πλάνο. Ευρώπη και Αμερική είχαν διαφορετική για παράδειγμα εκτίμηση ως προς μια πιθανή στρατιωτική επέμβαση στη Συρία. Η δε από καιρού εις καιρόν Αμερικανική κριτική για τη διαχείριση της κρίσης στην ευρωζώνη ενέτεινε το τεταμένο κλίμα.
Η σημερινή κρίση που αφορά την κατασκοπία και την παρακολούθηση εκατομμυρίων πολιτών και αρχηγών συμμαχικών χωρών έρχεται να ανατρέψει και να γκρεμίσει τις μεγάλες προσπάθειες που κατέβαλε η κυβέρνηση Ομπάμα - κυρίως με Υπουργό Εξωτερικών τη Χίλαρυ Κλίντον - με στόχο να αποκαστήσει τις σχέσεις και να οδηγήσει σε μια νέα περίοδο δημιουργικής συνεργασίας. Το πολιτικό κόστος αυτών των παρακολουθήσεων είναι σημαντικό και ιδιαίτερα σε ότι αφορά τις σχέσεις Μέρκελ-Ομπάμα. Το γεγονός ότι οι Νιου Γιόρκ Τάϊμς εστιάζουν ειδικά σε αυτήν την σχέση ( ΗΠΑ και ΓΕΡΜΑΝΙΑΣ) καταδεικνύει και κάτι ακόμα που πρέπει να υπογραμμιστεί: Οτι η Γερμανία δεν είναι μονάχα η ηγέτιδα Ευρωπαϊκή δύναμη στην οικονομία αλλά τώρα και σε ότι αφορά τη διεθνή πολιτική.
Το αν τελικά το θέμα των παρακολουθήσεων ξεπεραστεί θα φανεί στο προσεχές διάστημα. Τα συμφέροντα που εξακολουθούν να ενώνουν ΕΕ και ΗΠΑ είναι τέτοια που θα βρεθεί μια αξιοπρεπής φόρμουλα για να πάνε οι κυβερνήσεις παρακάτω και να γυρίσουν σελίδα. Αλλά είναι βέβαιον πως η καχυποψία και απόρριψη των ΗΠΑ από τους Ευρωπαίους πολίτες και πολιτικούς θα παραμείνει και θα μεγαλώνει.
Η σχέση όμως Ευρώπης και Αμερικής δεν πρέπει να θυσιαστεί στο βωμό βραχυπρόθεσμων λανθασμένων χειρισμών από πλευράς κυρίως των ΗΠΑ. Η Ευρωατλαντική σχέση έχει ακόμα μεγάλη σημασία και για τις δύο Δυνάμεις. Αν για παράδειγμα προχωρήσει η συμφωνία ΕΕ και ΗΠΑ για την διατλαντική εταιρική σχέση εμπορίου και επενδύσεων με τη δημιουργία ελεύθερης ζώνης εμπορίου, το οικονομικό ώφελος θα είναι τεράστιο αν σκεφτεί κανείς ότι Ευρώπη και Αμερική θα αποτελούν πια μια ενιαία αγορά 800 περίπου εκατομμυρίων πολιτών. Ας μην ξεχνάμε πως ήδη οι οικονομίες της Ενωσης και της Αμερικής αναλογούν στο 1/3 του συνολικου παγκόσμιου εμπορίου αγαθών και υπηρεσιών, και περίπου στο μισό του παγκόσμιου οικονομικού προϊόντος. Η σύναψη μιας τέτοιας συμφωνίας έχει εκτιμηθεί πως θα μπορούσε να έχει ετήσιο ώφελος για την οικονομία της Ενωσης περίπου στα 119 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως που αναλογεί σε περίπου 545 ευρώ επιπλέον για ένα μέσο νοικοκυριό της Ευρώπης. Αντίστοιχα το ώφελος για τις ΗΠΑ θα μπορούσε να φτάσει τα 95 δις ευρώ ετησίως.
Οι λόγοι όμως που πρέπει να εστιάσουμε εκ νέου στην Ευρωατλαντική σχέση δεν είναι πρωτίστως οικονομικοί. Είναι πολιτικοί. Στις κρίσιμες επιλογές του μέλλοντος Ευρώπη και Αμερική θα έχουν τον πρώτο λόγο. Ωριμες δημοκρατίες, με εξελιγμένες οικονομίες θα πρέπει να δείξουν το δρόμο στη μετεξέλιξη της παγκόσμιας οικονομίας, και των προβλημάτων που θα προκύψουν από την κλιματική αλλαγή, και την αύξηση του πληθυσμού που ήδη έχει φτάσει τα 8 δις.
Οσο και να πιστεύει κανείς πως ήρθε η ώρα της Κίνας και θα πρέπει να υπάρξει πολιτική, οικονομική και στρατιωτική στροφή προς Ανατολάς, είναι τεράστιο λάθος να ξεχνάμε το πως η ιστορία, οι αξίες και οι οικονομίες Ευρώπης και Αμερικής εξακολουθούν να είναι αλληλένδετες. Πρώτα κανείς οφείλει να φτιάξει το σπίτι του, τις ενδο-οικογενειακές (τρόπων τεινά) σχέσεις και μετά να κινήσει για άλλες ... πολιτείες.Η Σοφία Καλαντζάκου είναι καθηγήτρια Διεθνών Σχέσεων και Περιβαλοντικής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο Νέας Υόρκης (New York University)