Το Σχέδιο Μάρσαλ είναι η οικονομική βοήθεια (300 εκατομμύρια δολάρια συν δωρεές και τεχνογνωσία) που έδωσαν οι ΗΠΑ στην Ελλάδα από το 1947 έως το 1952.
Ορισμένοι πολιτικοί, όπως ο Αλέξης Τσίπρας, ονειρεύονται την εκπόνηση ενός νέου Σχεδίου Μάρσαλ, από την Ευρωπαική Ενωση, αυτή τη φορά. Νέα κονδύλια για την Ανάπτυξη, το αποκαλούν. Διαβάστε, παρακάτω, το αποκαλυπτικό θέμα του iefimerida, όπου αποδεικνύεται ότι χωρίς σοβαρές μεταρρυθμίσεις, χωρίς επανίδρυση του δημοσίου τομέα, χωρίς πάταξη της φοροδιαφυγής και της διαφθοράς σε όλους τους τομείς, χωρίς σκληρά μέτρα, με άλλα λόγια, οποιοδήποτε Σχέδιο Μάρσαλ θα αποτύχει στην Ελλάδα.
Ο φόβος του κομμουνισμού
Η Ελλάδα μαζί με την Τουρκία ήταν από τους πρώτους παραλήπτες της βοήθειας που παρείχε το σχέδιο Μάρσαλ αφού κατά τη γνώμη της Αμερικανικής ηγεσίας κινδύνευαν άμεσα από την εξάπλωση του κομμουνισμού.
Όμως, η αναποτελεσματικότητα και η διαφθορά στην οικονομική και πολιτική ζωή της Ελλάδας του '50 και ιδιαίτερα στη δημόσια διοίκηση, εμπόδισαν την εφαρμογή του Σχεδίου Μάρσαλ και οι Aμερικανοί αναγκάστηκαν να το διακόψουν το 1952.
Με τον Ελληνικό Εμφύλιο Πόλεμο έχουμε την απαρχή ενός αμερικανικού παρεμβατισμού που με πρόσχημα τον κομμουνιστικό κίνδυνο «πρόσφερε» την πλήρη συμπαράσταση, οικονομική και στρατιωτική σε οποιαδήποτε χώρα κινδύνευε να συμπεριληφθεί στη σφαίρα επιρροής της Σοβιετικής Ένωσης. Ο παρεμβατισμός αυτός καθόρισε, την αμερικανική εξωτερική πολιτική για τα επόμενα είκοσι χρόνια, ενώ παράλληλα αποτέλεσε και τον ακρογωνιαίο λίθο του ΝΑΤΟ.
Το πρώτο Μνημόνιο της υποτέλειας
«Και τι δεν είναι στο Σχέδιο ; Το τζάμι του σχολείου, το δεντράκι της πλατείας, ο χώρος της ανακουφίσεως...Τα πάντα στο Σχέδιο. Μας ήρθε γάντι. Προφέρετε τη λέξη και τακτοποιείστε. Λίγοι ξέρουν περί τίνος πρόκειται. Οι πάντες στηρίζουν σ'αυτό την πάσα ελπίδα τους...Και να σκέπτεται κανείς ότι πλησιάζει ο χρόνος του τέρματος, τότε που...θα δούμε να μας φεύγουν τα πουπουλένια στρώματα της φαντασίας και να μένουμε πάνω στον τραχύ βράχο της πραγματικότητας», έγραφε τον Οκτώβριο του 1950 σε άρθρο του το Βήμα, αποκαλύπτοντας γλαφυρά την αποτυχία του Σχεδίου. (Αποσπάσματα από το έξοχο βιβλίο του Γιώργου Ρωμαίου, Η Ελλάδα των δανείων και των χρεοκοπιών, Εκδόσεις Πατάκη).
Τον Γενάρη του '47 οι ΗΠΑ έστειλαν στην Αθήνα τον δικηγόρο Πολ Πόρτερ για να κάνει μια έκθεση για την ελληνική οικονομία (κάτι σαν τις εκθέσεις της τρόικας). Ο Πόρτερ στην έκθεσή του περιγράφει με τα μελανότερα χρώματα την ελληνική οικονομία, μιλάει για την πολιτική αστάθεια, τους μαυραγορίτες, το ανοργάνωτο δημόσιο, και καταλήγει στο εξής συμπέρασμα (μεταφρασμένα από καθαρεύουσα): «Οι κυβερνητικοί παράγοντες και ο λαός δεν πιστεύουν ότι η Ελλάδα μπορεί να σωθεί μόνη της αλλά ότι πρέπει να σωθεί από εξωτερική βοήθεια και αυτό οδηγεί σε μια τρομακτική αδράνεια. Πρόκειται για μια νοσηρή ψυχολογική κατάσταση που εμποδίζει την Ελλάδα να αντιμετωπίσει τα προβλήματά της...»
Τον Ιούνιο του '47 η Ελλάδα υπογράφει συμφωνία με όρους που υπαγορεύουν οι ΗΠΑ (το πρώτο Μνημόνιο της Ελλάδας) και περιλαμβάνει σκληρά μέτρα ανασυγκρότησης της οικονομίας, του δημοσίου και της οικονομίας. Υπάρχουν και όροι για κακοδιαχείριση.
Η κακοδιαχείριση και οι απάτες
Πριν φτάσει καλά καλά το κυρίως ποσό της αμερικανικής βοήθειας άρχισαν οι κατηγορίες για κακοδιαχείριση. Ηδη, τον Μάιο του '47 η εφημερίδα Ελευθερία γράφει ότι κάποιοι εξανεμίζουν τη βοήθεια χωρίς έλεγχο και χωρίς να φέρνουν τα αποτελέσματα που προσδοκώνται. «...Αναμένουν το τσεκ, με την ψυχολογίαν της Kυριακής προσευχής. Δος ημίν σήμερον...Αύριον δεν υπάρχει δι'αυτούς...», γράφει χαρακτηριστικά.
Οι Aμερικανοί στα υπουργεία
Η Ελλάδα περιέρχεται σε κατάσταση επίσημης ή ανεπίσημης «υποτέλειας». Αποστολή 50 αμερικανών τεχνοκρατών (AMAG) φτάνει στην Αθήνα, μένει στο κτίριο του Μετοχικού Ταμείου Στρατού και πιάνει δουλειά. Οι τεχνοκράτες πιέζουν την κυβέρνηση να αλλάξει το φορολογικό σύστημα που συμπιέζει τα φτωχά στρώματα ενώ μεγαλέμποροι και βιομήχανοι ανενόχλητοι φοροδιαφεύγουν. Ζητούν διοικητική μεταρρύθμιση στα υπουργεία και στις δημόσιες υπηρεσίες. Αμερικανοί αξιωματούχοι και δημοσιογράφοι μένουν έκπληκτοι από το μέγεθος και την έκταση της διαφθοράς και της ολιγωρίας που κυριαρχούσαν τότε στην ελληνική δημόσια διοίκηση. Η αμερικανική Αποστολή αντιλαμβάνεται γρήγορα ότι το Σχέδιο Μάρσαλ δεν μπορεί να πετύχει σε μια χώρα συντετριμμένη από τον Εμφύλιο Πόλεμο και διοικούμενη από ανίκανη, εγωιστική και διεφθαρμένη διοίκηση καθώς και από μια δεξιά βασιλική κυβέρνηση, είναι τα λόγια του δημοσιογράφου Πολκ, σε ένα από τα άρθρα του στο Βήμα της εποχής. Ταυτόχρονα, κόμματα και δημοσιογράφοι διαμαρτύρονται για την «υποτέλεια»:
Το χαστούκι του Πόρτερ
Οι Αμερικανοί δεν άργησαν να έλθουν σε σύγκρουση με στελέχη της ελληνικής κυβέρνησης που δεν έδειχναν την απαιτούμενη πολιτική βούληση να προχωρήσουν στις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις και αλλαγές. Η αγροτική ανάπτυξη, η νομισματική μεταρρύθμιση, το πρόγραμμα εξηλεκτρισμού, οι νέες βιομηχανίες προχωρούν μετ'εμποδίων.
Ο Πόρτερ ξεκαθαρίζει στην πολιτική ηγεσία ότι η συνέχιση της παροχής κονδυλίων της αμερικανικής βοήθειας θα εξαρτιόταν από την απόδοση της κυβέρνησης. Σε συνάντηση με υπουργούς ο Πόρτερ χαστουκίζει τον Στεφανόπουλο λόγω της αδυναμίας του Ελληνα υπουργού να εφαρμόσει τις υποδείξεις του. Οι Αμερικανοί αρχίζουν να χάνουν την υπομονή τους.
Η έκθεση Τενενμπάουμ, πριν το τέλος
«...Σταματήσαμε τον κομμουνισμό. Αλλά δεν έχουμε τίποτα βιώσιμο στη θέση του. Δώσαμε πολλή βοήθεια στην Ελλάδα. Αλλά ελάχιστη έφτασε στους Ελληνες που τη χρειάζονται περισσότερο. Πληρώσαμε για ακριβές επενδύσεις. Αλλά όσο τις εξετάζουμε, τόσο λιγότερο νόημα φαίνεται να έχουν...Αποκαταστήσαμε την τάξη. Αλλά αυτή η τάξη προστατεύεται από διαδοχικές αδύνατες κυβερνήσεις, αντιδημοφιλείς, αναξιόπιστες και διαβρωμένες από τη διαφθορά. Προκαλέσαμε την ανασυγκρότηση στα χαρτιά. Αλλά η Ελλάδα δεν δείχνει ακόμη σημάδια ότι μπορεί να στηρίξει τον εαυτό της στο μέλλον. Χτίσαμε δρόμους, σύντομα θα καταρρεύσουν. Αυξήσαμε τους μισθούς, οι τιμές αυξήθηκαν πιο γρήγορα. Δώσαμε πλοία, τα έσοδά τους δεν επιστρέφουν στην Ελλάδα. Συνοπτικά, στην Ελλάδα έχουμε ό,τι είχαμε στην Κίνα –μια χώρα διαλυμένη από τον πόλεμο, με τεράστια κοινωνικά προβλήματα και χωρίς θεμελιακές αλλαγές, που αντιμετωπίζει έναν διογκωμένο πληθωρισμό και συνεχίζει να επιβιώνει με τη δική μας συνεχιζόμενη βοήθεια...Τίποτα δεν θα αλλάξει την επόμενη άνοιξη, όπως τίποτα δεν άλλαξε στις επτά προηγούμενες από το τέλος του πολέμου...» έγραφε ο Εντουαρντ Τενενμπάουμ στην έκθεσή του, λίγο πριν αποχωρήσουν οι Αμερικανοί.
Ο Πιουριφόι
Η ανικανότητα της ελληνικής διοίκησης έδωσε έδαφος σε ακόμη μεγαλύτερες πιέσεις της αμερικανικής κυβέρνησης, όπως φάνηκε στην περίπτωση του αμερικανού πρεσβευτή στην Αθήνα Τζον Πιουριφόι. Πιέζει για αλλαγή του εκλογικού νόμου, προτείνει αντιδημοφιλή οικονομικά μέτρα, προτρέπει για εκλογές, επιβάλλει τον Στρατηγό Παπάγο για πρωθυπουργό, έφερε τον Καραμανλή. Παρασιτισμός και πολιτικολογία είναι η ατμόσφαιρα της εποχής. Η διακοπή του Σχεδίου Μάρσαλ γίνεται οριστικά το 1952.
Ο οικονομολόγος Τάιλερ Κάουεν αναφέρει πως η Ελλάδα, ένα από τα κράτη που έλαβαν την μεγαλύτερη «κατά κεφαλήν. ενίσχυση (Ηνωμένο Βασίλειο, Σουηδία, Ελλάδα) είδε τη μικρότερη ανάπτυξη ανάμεσα στα έτη 1947 και 1955.