«Φροντίστε τα μνημεία σας και δεν θα χρειαστεί να τα αναπαλαιώσετε. Κάντε το ευλαβικά, στοργικά, ακατάπαυστα και πολλές γενιές θα περάσουν από τη σκιά τους».
«...Η κακιά η ώρα κάποτε θα έρθει. Όμως αφήστε την να έρθει ανοιχτά και ξεκάθαρα και μην επιτρέψετε στην ατίμωση ή τα ψεύτικα υποκατάστατα να τους στερήσουν τις επιμνημόσυνες τελετές».
Τα παραπάνω λόγια ανήκουν στον Άγγλο συγγραφέα του 19ου αιώνα Τζον Ράσκιν, βρίσκουν όμως άψογη εφαρμογή στην Ελλάδα του 21ου αιώνα. Έχουν περάσει σχεδόν τέσσερα χρόνια από το πρωινό της 1ης Φεβρουαρίου 2015 όταν ο αφρισμένος Άραχθος αποφάσισε ότι ήρθε η στιγμή οι δύο όχθες του να πάψουν να ενώνονται γκρεμίζοντας το μεγαλύτερο μονότοξο γεφύρι των Βαλκανίων, αυτό της Πλάκας (διατηρητέο μνημείο από το 1972), και άλλο ένα στολίδι της λαϊκής αρχιτεκτονικής κινδυνεύει με κατάρρευση. Ο λόγος για το μονότοξο πετρογέφυρο του Μανώλη, που εδώ και 360 χρόνια στέκει υπερήφανο στον ποταμό Αγραφιώτη της Ευρυτανίας.
Και μπορεί η φθορά του χρόνου να αποτελεί τον φυσικό αυτουργό της καταστροφής των δύο μονότοξων γεφυριών, ωστόσο, ο ηθικός πρέπει να αναζητηθεί εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά, στα υπουργικά γραφεία της πρωτεύουσας.
Η κατάληξη του γεφυριού, που κάποτε αποτελούσε σημείο διέλευσης της συνοριακής γραμμής Ελλάδας-Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, στα γραφικά Τζουμέρκα σε έναν σωρό από πέτρες φάνηκε να εξέπληξε τους ιθύνοντες, με την ιστορία να επαναλαμβάνεται σήμερα, οπότε και ο Σύλλογος Φίλων της Γέφυρας του Μανώλη εκπέμπει σήμα κινδύνου για την άμεση ληψη δραστικών μέτρων για τη διάσωση του.
Παρόλα αυτά, ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του ‘90 υπήρχαν φωνές που καλούσαν σε δράση για τη σωτηρία των σπουδαίων αρχιτεκτονημάτων, μεταξύ των οποίων και αυτή του δημιουργού του Αρχείου Γεφυριών Ηπειρώτικων και πρόεδρο του Κέντρου Μελέτης Πέτρινων Γεφυριών, Σπύρου Μαντά. Ο επί 35ετία μελετητής των παραδοσιακών πετρογέφυρων δίνει μια διαφορετική διάσταση στην πολυδιαφημισμένη αναστήλωση του γεφυριού της Πλάκας (ξεκίνησε εντός του 2018 κατόπιν σχετικής μελέτης του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτενχείου) και προειδοποιεί για το μέλλον επτά ακόμα παραδοσιακών γεφυριών.
«Η αναστήλωση του γεφυριού της Πλάκας δεν θα είχε καμία ωφέλεια. Στην παρούσα οικονομική συγκυρία δεν περισσεύουν οι πόροι για ένα τέτοιο έργο. Θα ήταν προτιμότερο τώρα, που η μη αναστρέψιμη καταστροφή έχει συντελεστεί, αυτά τα χρήματα να δοθούν για την προστασία αντίστοιχων μνημείων που επίσης κινδυνεύουν ή για την ενίσχυση άλλων υποδομών στα παραμελημένα Τζουμέρκα ή και αλλού. Επιπλέον, η νέα κατασκευή που ήθελε προκύψει τι ακριβώς θα σηματοδοτεί; Γιατί σίγουρα μνημείο δεν θα είναι. Κάτι τέτοιο -το λέει και η ίδια η λέξη- προϋποθέτει μνήμη. Δεν θα είναι το γεφύρι του 1866 που έχτισε ο εμπειρικός πρωτομάστορας Κώστας Μπέκας αλλά μια γέφυρα που κατασκευάστηκε με τη χρήση όλων των σύγχρονων μέσων και υλικών από το ΕΜΠ. Το μόνο που θα ανακαλείται στη συλλογική μας θύμηση θα είναι η ανικανότητα κάποιον δήθεν αρμοδίων», λέει στo iefimerida ο κ. Μαντάς.
Τα επτά πετρογέφυρα που κινδυνεύουν και αυτά που «χάθηκαν»
Με το ένα εκ των τριών γεφυριών που στα τέλη του 19ου αιώνα συνέδεαν την Ελλάδα με την Οθωμανική Αυτοκρατορία να έχει ήδη καταρρεύσει, ο Σπύρος Μαντάς επισημαίνει ότι εάν η Πολιτεία δεν επιδείξει σοβαρότητα την ίδια τύχη θα έχουν και τα άλλα δύο, αυτό του Παπαστάθη αλλά ακόμα και αυτό της Άρτας!
«Το πρώτο, στο οποίο αναφέρεται και ο Γιαννιώτης ποιητής Κώστας Κρυστάλλης, είναι χτισμένο μεταξύ Δρίσκου και Ανατολής Ιωαννίνων στα μέσα του 18ου αιώνα, είναι τετράτοξο, με τα ‘πόδια’ του μάλιστα να βρίσκονται μέσα στον Άραχθο και έχει αφεθεί ασυντήρητο για δεκαετίες. Το δεύτερο, πολυθρύλητο και πολυτραγουδισμένο, αντιμετωπίζει επίσης σημαντικά προβλήματα, τα οποία οξύνθηκαν τον βαρύ χειμώνα του 2015. Τότε, πραγματογνώμονες εκπόνησαν μελέτη και συμπέραναν ότι χρίζει συντήρησης, όμως καμία πρωτοβουλία δεν έχει ληφθεί», επισημαίνει ο κ. ίδιος.
Ένα ακόμα παραδοσιακό γεφύρι που κινδυνεύει με αφανισμό είναι αυτό της Κόνιτσας, κατασκευασμένο το 1871:«Παρότι βρίσκεται ακριβώς στα όρια της πόλης δεν έχει συντηρηθεί ποτέ! Χρειάστηκαν 15 χρόνια για να φύγει από δίπλα του μια σκουριασμένη Μπέλεϋ που το έκρυβε, ενώ παλαιότερα είχαν στρώσει πάνω στο καλντερίμι του τσιμέντο, το οποίο επιβαρύνει περεταίρω τη στατικότητα του και θα μπορούσε να έχει αφαιρεθεί πολύ εύκολα, αλλά ούτε καν αυτό έχει γίνει! Σε αυτό παρατηρούνται ραγίσματα και στις βάσεις του έχουν φυτρώσει συκιές!»
Σε αντίστοιχη κατάσταση βρίσκονται επίσης τα πετρογέφυρα του Καλογερικού, της Γκούμανης, του Αυλακίου και της Τέμπλας. «Το τρίτοξο στο Καλογερικό, χτισμένο το 1814, αποτελεί την τουριστική ατραξιόν του Ζαγορίου και έχει επίσης αρχίσει να ξεφτίζει, με τους αρκάδες του (σ.σ. τα εκατέρωθεν προστατευτικά τοιχία) να καταρρέουν. Οι προσπάθειες για επισκευή έμειναν στη μέση. Το γεφύρι της Γκούμανης, των τελευταίων χρόνων του 19ου αιώνα στη σμίξη του Καλαμά με τον Καλπακιώτικο ποταμό στη Θεσπρωτία, κινδυνεύει κυρίως από τη στάθμη του νερού. Τέλος, τα γεφύρια Αυαλκίου και Τέμπλας -τα οποία ήταν τα πρώτα που χτίστηκαν σε συνεργασία μηχανικών και λαϊκών τεχνητών το 1908- στον Βάλτο Αιτωλοακαρνανίας επί του Αχελώου, υπέστησαν εξίσου μεγάλες ζημιές στις πρόσφατες πλημμύρες. Παλιές ρηγματώσεις διευρύνθηκαν, ενώ οι αρκάδες τους έσπασαν», εξηγεί ο κ. Μαντάς καταλήγοντας πως τα τελευταία χρόνια έχουμε επίσης «χάσει» τα γεφύρια του Ντάλλα και της Γκιάνας στο Ζαγόρι.
Φωτογραφίες: Σπύρος Μαντάς