Σε έναν χώρο «αγιασμένο» από την ανθρώπινη παρουσία, θα βρεθεί και θα μιλήσει, την ερχόμενη Πέμπτη, στο 14ο Αναπτυξιακό συνέδριο στη Μυτιλήνη ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας.
Στο αίθριο του κτιρίου της Γενικής Γραμματείας Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής. Ένας χώρος συνδυασμένος με λαμπρές στιγμές του ανθρώπινου πνεύματος, αλλά και «μαύρες» στιγμές πόνου και προσφυγιάς.
Αγνωστες σελίδες της ιστορίας, κάποιες από αυτές «μαύρες» σελίδες. Στα χρόνια που πέρασαν, οι σελίδες αυτές θαφτήκανε μαζί με τους πρωταγωνιστές της. Κι όμως, είναι η γνώση της ιστορίας ό,τι έχουμε και δεν έχουμε για το μέλλον.
Τα θεμέλια του κτιρίου της Γενικής Γραμματείας Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής πατάνε στον ροδώνα της Σαπφούς. Της γυναίκας ποιήτριας της αρχαιότητας που πρώτη από το ανθρώπινο είδος, τον 7ο π.Χ αιώνα ακόμα, στάθηκε όρθια εδώ και βροντοφώναξε με την ποίηση της «μα 'γω όμως λέω πιο καλό ό,τι ποθεί ο καθένας». Θέτοντας τέρμα στο «γραμμένο» της ανθρώπινης μοίρας.
Τι έφεραν στο φως οι ανασκαφές
Από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 ακόμα, στη διάρκεια σωστικής ανασκαφής της αρχαιολογικής υπηρεσίας, ο χώρος τότε ταυτίστηκε με το ιστορικό για τη Μυτιλήνη Ιερό της θεάς Αφροδίτης, το οποίο και ο άλλος μεγάλος της Αιολικής λυρικής ποίησης, ο Αλκαίος τοποθετεί «ες κορύφαν πόληος» («στην κορυφή της πόλης»).
Αλλες ανασκαφές έφεραν στο φως την «εσχάρα» του ίδιου ιερού, οδηγώντας στο ίδιο συμπέρασμα.
Το ιερό που περιβάλλονταν από τον ροδώνα, ένα «δάσος» με τριανταφυλλιές, όπου η Σαπφώ με τις μαθήτριές της περιδιάβαινε. Η Σχολή της Σαπφούς, το πρώτο στην ιστορία διδακτήριο για γυναίκες, βρισκόταν εδώ, λίγα μέτρα από το αρχαίο βόρειο λιμάνι και τα τείχη του βυζαντινού κάστρου.
Το Οθωμανικό Διοικητήριο
Κι αν η ιστορία της Σαπφούς θάφτηκε στο πέρασμα των χρόνων, ζωντανό παραμένει το κτιριο που σήμερα στεγάζει τη Γενική Γραμματεία Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής.
Χτισμένο το 1893 από το μουτεσαρίφη (μουτεσαρίφης = διοικητικός οθωμανικός τίτλος) της Μυτιλήνης, Χιφζή πασά, το κτίριο με λιτά νεοκλασικά στοιχεία, αποτέλεσε το Διοικητήριο, την έδρα της Οθωμανικής Διοίκησης του νησιού και μετά του βιλαετιού των νησιών του Αρχιπελάγους.
Φωτογραφία: ypai.gr
Στη συνέχεια, το 1900 ο Καβέτσος, δήμαρχος της Μυτιλήνης, γκρέμισε το περίπτερο -κιόσκι όπου αναπαυόταν ο Καπουδάν πασάς (ναύαρχος του Οθωμανικού Στόλου) όποτε επισκεπτόταν τη Μυτιλήνη, και η ύπαρξή του ονομάτισε «Κιόσκι» όλη την περιοχή, έως τις μέρες μας, και έκτισε στη θέση του ένα όμορφο κτίριο για να στεγάσει τον βαλή του Αρχιπελάγους Αμπεντίν πασά Ντίνο.
Στη θέση του βρίσκεται η σημερινή Λέσχη Αξιωματικών της Μυτιλήνης που θα φιλοξενήσει κι αυτή συναντήσεις του Αναπτυξιακού Συνεδρίου βορείου Αιγαίου.
Σπίτι της λευτεριάς
Στις 8 Νοεμβρίου τού 1912, ο βαλής Εκρέμ Μπέης, ο μουτεσαρίφης Εράμ Μπέης και ο ταγματάρχης του Οθωμανικού Στρατού Αβδούλ Γκανή υποδέχθηκαν στο Διοικητήριο, την αντιπροσωπεία του Ελληνικού Στρατού, που με το «Αβέρωφ» και τα άλλα καράβια του απελευθερωτικού Ελληνικού Στόλου πολιόρκησαν την πόλη.
Μαζί τους και αντιπροσωπεία και των δυο εθνικά σύνοικων στοιχείων που είχαν συγκροτήσει «φιλειρηνική επιτροπή».
Ο Εκρέμ Μπέης κι ο Εράμ Μπέης συμφωνήσαν να παραδοθεί η πόλη και ο Αβδούλ Γκανή αποχώρησε, προκειμένου έναν μήνα μετά να δώσει στα υψώματα του Κλαπάδου τη «μάχη τιμής» που οδήγησε στην απελευθέρωση ολόκληρου του νησιού.
Το μεσημέρι της 8ης Νοεμβρίου, ο πρώτος πολιτικός και στρατιωτικός διοικητής της Λέσβου, Κωνσταντίνος (Κοκός) Μελάς, αδελφός του ήρωα Μακεδονομάχου Παύλου Μελά, καταλαμβάνει το Διοικητήριο, συνόδευσε στην έξοδο του Διοικητηρίου τους τούρκους άρχοντες στους οποίους απέδωσε τις πρέπουσες στρατιωτικές τιμές και ύψωσε την ελληνική σημαία σηματοδοτώντας την απελευθέρωση της Μυτιλήνης και όλου του Αιγαίου, αφού το κτίριο αυτό ήταν η έδρα του βιλαετιού του Αιγαίου.
Στέγη για τα ορφανά
Στις 9 Μαΐου τού 1920, στα γραφεία της Γενικής Διοίκησης Λέσβου, ενώπιον του συμβολαιογράφου Ευστρατίου Π. Μολίνου και με μάρτυρες το γενικό διοικητή Αιγαίου Χρυσοβελώνη Ιωάννη, το Γεώργιο Μαλλίδη και το Θεόδωρο Θεοδωρίδη εμφανίζονται: Από τη μια μεριά, το διοικητικό συμβούλιο του «εν Λέσβω Ασύλου Παιδός», αποτελούμενο από τον πρόεδρό του Μιχαήλ Συμωνίδη, τον ταμία του Χρήστο Ι. Ιακώβου, το διευθυντή του Γραφείου Προσφύγων Κωνσταντίνο Α. Τριανταφυλλίδη και τα μέλη της διοίκησής του Απόστολο Γρημάνη, Πέτρο Ραπίτη και Πάνο Μάνδρα. Από την άλλη, ο Ατά Εφένδης μουφτής (ιεροδικαστής) της Μυτιλήνης, πρόεδρος της Μουσουλμανικής Κοινότητας Μυτιλήνης.
Ο τελευταίος, στο συμβόλαιο που υπογράφεται εκείνη τη μέρα, το «εκ νομίμου κατοχής προ αμνημονεύτων ετών» κτήριο της τουρκικής διοίκησης «δωρείται δια δωρεάς μεταξύ ζώντων ισχυράς και αμετακλήτου οικειοθελώς και ευχαρίστως και παραχωρεί και μεταβιβάζει εις την κατοχήν και κυριότητα του εν Λέσβω Ασύλου των Παίδων προωρισμένου να χρησιμεύση διά την στέγασιν και ανατροφήν των ορφανών ασχέτως θρησκευτικής διακρίσεως».
Μάλιστα, για το τέλος χαρτοσήμου και τη φορολογία της δωρεάς, άντε και για το χαρτζιλίκι του μακαρίτη του Ατά Εφένδη και της παρέας του, το διοικητικό συμβούλιο μετρά και 10.000 δραχμές. Κάπως έτσι το τουρκικό Διοικητήριο έγινε Ορφανοτροφείο.
Τρία χρόνια μετά το ίδρυμα στέγασε τον πόνο της μικρασιατικής καταστροφής, χιλιάδες ορφανά παιδιά που φτάσανε στο νησί πεινασμένα και μοναχά…
Στην πίσω πλευρά του παλιού τούρκικου διοικητηρίου, χτίζονται οι κοιτώνες των ορφανών και τα εργαστήρια εκπαίδευσης τους σε επαγγελματικές δεξιότητες. Κάπως έτσι σχηματίσθηκε το σημερινό αίθριο
Ως ορφανοτροφείο, Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου δηλαδή, με τον επίσημο τίτλο Κέντρο Παιδικής Μέριμνας Αρρένων Μυτιλήνης (με εξαίρεση τα χρόνια της γερμανικής κατοχής που εκκενώθηκε από τα ορφανά και χρησιμοποιήθηκε ως στρατώνας των ναζί κατακτητών) λειτούργησε εωσότου, στις 20 Ιανουαρίου 1987, η υφυπουργός του Υπουργείου Υγείας, Πρόνοιας και Κοινωνικής Ασφάλισης Σύλβα Ακρίτα απάντησε σε σχετικό αίτημα του νεοσύστατου Υπουργείου Αιγαίου και ενέκρινε τη μεταστέγαση του Ορφανοτροφείου και την παραχώρηση του κτιρίου του Κέντρου Παιδικής Μέριμνας Αρρένων Μυτιλήνης στο Υπουργείο Αιγαίου.
Οι επισκευαστικές εργασίες και έργα ανακατασκευής που ακολούθησαν ανέδειξαν την αρχιτεκτονική αξία του συγκροτήματος όπου στεγάσθηκε το υπουργείο αιγαίου έως ότου αυτό καταργήθηκε .
Σήμερα, στον χώρο στεγάζεται η Γενική Γραμματεία Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής, υπηρεσίες διοίκησης βορείου Αιγαίου του Λιμενικού Σώματος αλλά και διοικητικές υπηρεσίες του Εφετείου βορείου Αιγαίου.