Καθώς η Ελλάδα φαίνεται πώς επιστρέφει στην κανονικότητα, όλοι στην Αθήνα, την Ουάσιγκτον και τις Βρυξέλλες ελπίζουν να αφήσουν πίσω τους την κρίση, γνωρίζοντας ότι στην κορύφωσή της ούτε η Ελλάδα, ούτε η Ευρώπη αντιμετώπισαν τις αδυναμίες τους, γράφουν οι οικονομολόγοι Θεόδωρος Πελαγίδης και Μιχάλης Μητσόπουλος σε ανάλυση στο Βrookings Ιnstitution.
Πώς γίνεται όμως, αυτό, όταν έχουν γίνει τόσα, έχουν ψηφιστεί τόσοι νόμοι στην Ευρώπη για την αντιμετώπιση της κρίσης, δημιουργήθηκαν τόσοι μηχανισμοί κι επιβλήθηκαν τόσο μέτρα στους απρόθυμους ως επί το πλείστον Έλληνες;
Η Ευρώπη έχει κάνει σχετικά λίγα για να αναβαθμίσει το σύστημα διακυβέρνησής της ώστε να αντιμετωπίσει τα βασικά ζητήματα που την εξέθεσαν στην κρίση, είτε όσον αφορά στην αστάθεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είτε στον αγώνα για την επιβολή της κοινοτικής νομοθεσίας ισόρροπα σε όλα τα κράτη μέλη, ώστε να διευκολυνθεί η «σύγκλιση στους θεσμούς». Κι η Ελλάδα έκανε ελάχιστα για να προσφέρει ποιοτική διακυβέρνηση στους Έλληνες και να ευθυγραμμιστεί μ’ ένα ιδεατό Ευρωπαϊκό κράτος.
Πράγμα που μας οδηγεί στις άβολες αλήθειες για το υποτιθέμενο «ελληνικό success story». Το μέσο μέγεθος των ελληνικών εταιριών παραμένει μικρό –προϊόν πολλών επί μακρόν υφιστάμενων δομικών αδυναμιών σε εθνικό επίπεδο, που λειτούργησαν ως σχεδόν ανυπέρβλητο εμπόδιο για την ανάπτυξη. Οι επιπτώσεις είναι ακόμη ορατές στην αποδυναμωμένη αγορά εργασίας στον ιδιωτικό τομέα, την αποδυναμωμένη καινοτομία και εξαγωγική δραστηριότητα, την «εκλιπούσα φορολογική βάση» και μια επίμονα υψηλή αναλογία κατανάλωσης ως ποσοστό του ΑΕΠ. Τα προγράμματα προσαρμογής απέτυχαν να βάλουν την Ελλάδα σε μια τροχιά που θα την διαχωρίζει ξεκάθαρα από αυτές τις αρνητικές μετρήσεις, οι οποίες χαρακτήριζαν τα χρόνια πριν ξεσπάσει η κρίση.
Ίσως, λοιπόν, να μην αρκεί μόνον η επιβολή λιτότητας. Ίσως να είναι πιο σημαντικός σε τελική η ανάλυση ο τρόπος που οργανώνεται σε καθημερινή δράση η οικονομική και κοινωνική δραστηριότητα από το καθεστώς αδειοδοτήσεων μέχρι τη συζήτηση για ζητήματα πολιτικής, από το κράτος δικαίου και τις δικαστικές αποφάσεις μέχρι την προστασία της ελευθερίας του Τύπου. Καθορίζουν τον βαθμό στον οποίο οι άνθρωποι αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες, δημιουργούν οικονομική δραστηριότητα και ως εκ τούτου φορολογητέο εισόδημα.
Ακόμη κι αν λάβουμε υπόψιν το γεγονός ότι ο ιδιωτικός τομέας στην Ελλάδα σχεδόν αποκλείστηκε από την πρόσβαση στη χρηματοδότηση για σχεδόν μια δεκαετία και την επίπτωση της υπερφορολόγησης και τους παγιωμένους κινδύνους από τη λεγόμενη συζήτηση περί Grexit, και πάλι δεν μπορεί να εξηγηθεί η απουσία οποιασδήποτε ένδειξης ότι η δομή της ελληνικής οικονομίας απομακρύνεται από τα μοτίβα που σχετίζονται με την κρίση. Εκτός κι αν αποδεχθούμε ότι δεν έχει αλλάξει η ισορροπία ανάμεσα στην πολιτική, την κοινωνία και την οικονομία κι ότι μετά από εννέα χρόνια προγραμμάτων η κλεπτοκρατία συνεχίζει σαν να μη συμβαίνει τίποτε. Αλλά πώς μπορεί να συμβαίνει αυτό δεδομένης της αυστηρής εποπτείας στην Ελλάδα όλα αυτά τα χρόνια;
Κι εδώ υποφώσκει η δυσάρεστη απάντηση. Τα προγράμματα προσαρμογής έκαναν ελάχιστα για την μετατόπιση της ισορροπίας δυνάμεων που είχαν μετατρέψει την Ελλάδα σ’ έναν παράδεισο ομάδων που επιδιώκουν προσόδους, μια κλεπτοκρατία κυβερνώμενη από σκληροπυρηνικές ομάδες. Αντίθετα, με την επιβολή ολοένα και υψηλότερης και πιο προοδευτικής φορολογίας, πολλαπλασίασε τα εμπόδια στην ανάπτυξη. Η Ελλάδα μετατράπηκε σε μια οικονομία μικροκαταστηματαρχών. Αν θεωρούσε κάποιος ότι οι πελατειακές πρακτικές θα εξοβελίζονταν από τη χώρα ως αποτέλεσμα της λίστας των δομικών μεταρρυθμίσεων, που πάντοτε έπονταν της λίστας των δημοσιονομικών μέτρων, μάλλον θα πρέπει να το ξανασκεφτεί. Καθώς φτώχαιναν οι άνθρωποι, γίνονται ολοένα και πιο ριζοσπάστες πολιτικά, όπως έχει συμβεί τόσες πολλές φορές στην ιστορία. Ο συνδυασμός αδύναμων θεσμών και άπειρης εκτελεστικής εξουσίας σήμανε ότι σ’ ένα τέτοιο περιβάλλον δεν μειώθηκε, αλλά μάλλον άνθισε ο λαϊκισμός και πήρε μάλιστα και ορισμένες ενδιαφέρουσες κατευθύνσεις. Ο εθνικισμός, η ριζοσπαστική αριστερά και η ακροδεξιά ενώθηκαν υπό την επιτήρηση των θεσμών καθώς έβαζαν ως προτεραιότητα την επίτευξη βραχυπρόθεσμων δημοσιονομικών στόχων, ανεξάρτητα από το πώς θα επιτυγχάνονταν.
Όλοι δείχνουν να αναστενάζουν ανακουφισμένοι με την επίτευξη των δημοσιονομικών στόχων, παραβλέποντας εκουσίως το δυσάρεστο γεγονός ότι έχει αποδεκατιστεί η ιδιωτική οικονομία σε βαθμό που δεν θα είναι σε θέση να ορθοποδήσει. Η περαιτέρω διάβρωση ήδη αδύναμων πολιτικών θεσμών ουσιαστικά κατέστησε ανίκανη τη χώρα να σχεδιάσει και να εφαρμόσει βιώσιμες πολιτικές. Κι αυτό δεν οφείλεται στην αποτυχία των οκνηρών, φοροφυγάδων Ελλήνων, αλλά απλώς επειδή έχουν συνθλιβεί και διαβρωθεί σε βαθμό που κι αυτοί αδυνατούν να διορθωθούν.
Απροσδόκητα, η λιτότητα δεν κατέστησε πιο ολιγαρκείς τους Έλληνες, αλλά μάλλον πιο οργισμένους, και επιρρεπείς στο να τείνουν ευήκοα ώτα στις πολιτικές σειρήνες. Το γεγονός ότι η Ελλάδα διαθέτει τώρα ένα κοινοβουλευτικό σύστημα με ένα προσφάτως αποκτηθέν καθαρά αναλογικό εκλογικό σύστημα, όπως είχε η Δημοκρατία της Βαϊμάρης, σίγουρα δεν καθησυχάζει.
Αλλά δεν χρειάζεται να εξελιχθούν έτσι τα πράγματα. Η Ελλάδα είχε καταφέρει στο παρελθόν σχεδόν να αντιπαρέλθει τις υφέρπουσες αιτίες της κρίσης. Άρα θα μπορούσε να το ξανακάνει. Κι η Ευρώπη θα μπορούσε να αντιμετωπίσει τις ελλείψεις της αν είναι διατεθειμένη να αναδιατάξει τον χάρτη εξουσιών και αρμοδιοτήτων με έναν πιο κομψό και συνεκτικό τρόπο. Από τεχνικής άποψης αμφότερα είναι εφικτά. Το μόνο που χρειάζεται είναι πολιτικό όραμα και βούληση.
Πηγή: The Brookings Institution