Στις 21 Απριλίου του 1967, μια σεμνή κάτοικος Γενεύης μητέρα δυο μικρών κοριτσιών αντιδρά με οργή στο πραξικόπημα των συνταγματαρχών.
Γεννημένη Μαρία Ζαφείρω Χάρη το 1931 από Αθηναίο πατέρα και Κωνσταντινουπολίτισσα μητέρα, αναδύεται στη διάρκεια της μάχης κατά της χούντας σε ηγετική προσωπικότητα που θα άφηνε το στίγμα της στην Ιστορία ως Μαρία Μπέκετ, και αφιερώνει τη ζωή της στην υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, στη Δημοκρατία και πάνω απ’ όλα στη πατρίδα της.
Τα χρόνια της Χούντας
Ρίχνεται στον αντιδικτατορικό αγώνα, δουλεύοντας τόσο δημόσια όσο και κρυφά για την αποκατάσταση της Δημοκρατίας.
Το 1969, Νορβηγία, Σουηδία και Δανία καθίζουν την Ελλάδα των Συνταγματαρχών στο εδώλιο του κατηγορημένου για ακραία παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Το θέμα των βασανιστηρίων είναι αυτό που έχει συγκλονίσει την μεταπολεμική κοινή γνώμη. Δουλεύοντας ενεργά με τους Σκανδιναβούς στο μέτωπο της διπλωματίας για την προετοιμασία της υπόθεσης, η Μαρία σχεδιάζει και οργανώνει την απόδραση θυμάτων βασανιστηρίων από την Ελλάδα, για να καταθέσουν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
Χωρίς τις μαρτυρίες των Περικλή Κοροβέση, Κίττη Αρσένη, Γιάννη Λελούδα, Πέτρου Βλάση και άλλων θυμάτων που είχαν το κουράγιο να καταθέσουν προσωπικά, η υπόθεση κατά της Χούντας θα χανόταν. Όπως είπε σε πρόσφατη συνέντευξή του ο τέως Υπουργός Δικαιοσύνης της Δανίας Ole Espersen «Χωρίς την Μαρία Μπέκετ δεν μπορούσε να υποστηριχτεί η υπόθεση, δεν θα είχαμε πετύχει χωρίς αυτήν».
Έχοντας καταδικαστεί από την Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, η Ελλάδα των Συνταγματαρχών είναι αντιμέτωπη με άμεση εκδίωξη από το Συμβούλιο της Ευρώπης. Μπροστά στην απειλή, ο Υπουργός εξωτερικών της χούντας Π. Πιπινέλης, προτιμάει να αποχωρίσει οικειοθελώς. «Εσύ φταις!» γαβγίζει περνώντας μπροστά από τη Μαρία που περιμένει έξω από την αίθουσα...Η μόνη αλήθεια που βγήκε από το στόμα του εκείνη την ημέρα.
Η «Ελληνική υπόθεση» - the Greek Case όπως έμεινε στην Ιστορία - αποτέλεσε ορόσημο στο Δίκαιο ανθρωπίνων δικαιωμάτων και παραμένει μέχρι σήμερα η μοναδική περίπτωση που χώρα εκδιώχτηκε από το Συμβούλιο της Ευρώπης.
Καθ’ όλη τη διάρκεια της δικτατορίας η Μαρία βοηθάει αντιστασιακούς –ανεξαρτήτως πολιτικής τους προέλευσης - να αποδράσουν από την Ελλάδα και να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες της εξορίας. Η βοήθεια της αποδεικνύεται ανεκτίμητη για πολλούς νέους που διώκονται μετά την εξέγερση του Πολυτεχνείου.
Τον Ιούλιο του 1974 η Mαρία Μπέκετ βρίσκεται στη Βηρυτό όταν οι Συνταγματάρχες οργανώνουν το πραξικόπημα κατά του Κύπριου Προέδρου Μακάριου και ανακοινώνουν ότι είναι νεκρός.
Χρησιμοποιώντας τις επαφές της στη Μεσανατολή, η Μαρία στήνει επιτόπου ραδιοφωνικό σταθμό, το Radio Free Cyprus, και μεταδίδει στην Κύπρο.
Με την Τουρκική εισβολή πέντε μέρες αργότερα, καταρρέει η κυβέρνηση της χούντας αλλά έχει πληρώσει η Κύπρος το τίμημα της αποκατάστασης της Δημοκρατίας στην Ελλάδα.
Η Μαρία αρνείται τις προτάσεις συνεργασίας των πολιτικών κομμάτων - και αυτή του Κωνσταντίνου Καραμανλή να αναλάβει την Ελληνική Πρεσβεία στη Washington. Την αποκατάσταση της Δημοκρατίας ήθελε, όχι πολιτική καριέρα.
Αντ’ αυτού οργανώνει παραγωγή χειροτεχνημάτων στους καταυλισμούς των Ελληνοκύπριων προσφύγων, κυρίως κεντήματα τα οποία προωθεί στην Ευρώπη, για να εξασφαλίσει κάποιο εισόδημα για τους πρόσφυγες, ενώ οργανώνει παράλληλα ένα δίκτυο «οικονομικής υιοθεσίας» μικρών κυπρίων προσφύγων.
«Απο όλους όσους γνώρισα, ήταν η πιο αποτελεσματική στον αγώνα κατά της δικτατορίας» είπε γι αυτήν ο ανθρωπιστής ιστορικός Κώστας Καρράς.
Δίχως προσωπικές πολιτικές φιλοδοξίες, η Μαρία έχαιρε της εμπιστοσύνης ολόκληρου του πολιτικού φάσματος των αντιστασιακών στη Χούντα.
Δημιούργησε ένα εξαιρετικό δίκτυο ισχυρών διεθνών επαφών με πολιτικούς ηγέτες και με ΜΜΕ, το οποίο αποδείχθηκε πολύτιμο στη ακτιβιστική δραστηριότητα που ανέπτυξε στη συνέχεια για το περιβάλλον. Παράλληλα, ανέπτυξε σχέσεις με άλλα δημοκρατικά κινήματα που αντιστεκόντουσαν σε αυταρχικά καθεστώτα στην Τουρκία, Ισπανία, Πορτογαλία, Νότιο Αφρική και Χιλή.
Η δεκαετία του ‘80 - Έμπρακτη βοήθεια στην Ελλάδα
Άνθρωπος πρακτικός που πάντα επιδίωκε αποτελέσματα, η Μαρία Μπέκετ αφιερώθηκε τη δεκαετία του ‘80 σε σχέδια άμεσης βοήθειας της Ελλάδας: Επιστράτευσε Έλληνες επιστήμονες της Διασποράς για να μελετήσουν τον εκσυγχρονισμό της χώρας σε τομείς όπως Τουρισμός, περιβάλλον, οδικές υποδομές, υγεία, εναρμόνισης του Δικαίου, τηλεπικοινωνίες. Αποτελεί ειρωνεία της Ιστορίας το γεγονός ότι το μόνο Υπουργείο που εφάρμοσε τις προτάσεις εκσυγχρονισμού ήταν του Στρατού...
Η Μαρία διοργάνωσε στην Πάτμο διεθνής ομάδες εργασίας για να αναπτυχθεί στην Ελλάδα η Κοινωνία των Πολιτών.
Ταξίδεψε σε αποστολές του ΟΗΕ με τον στενό της συνεργάτη και τέως Επίτροπο των Ηνωμένων Εθνών για τους πρόσφυγες, Sadruddin Aga Khan, συνοδεύοντας τον σε δύσκολες περιοχές όπως Ιράκ και Αφγανιστάν.
Μελέτησε τα σύγχρονα εκλογικά συστήματα με την Sawyer Miller group, την Αμερικανική Εταιρεία Συμβούλων Πολιτικών Εκστρατειών. Τέλος, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην πρωτοπόρα πρωτοβουλία της Ελληνικής Κυβέρνηση να προχωρίσει στην διπλωματική αναγνώριση της PLO (Palestine Liberation Organization).
Η μάχη της για το Περιβάλλον
Στη δεκαετία του 90’ η Μαρία Μπέκετ κάνει την τελική της ιστορική επιλογή αγκαλιάζοντας τον αγώνα για το Περιβάλλον, το Κοινό Σπίτι των Ανθρώπων.
Σε συμπόσια που έμειναν γνωστά ως «Θρησκεία, Επιστήμη και Περιβάλλον» (Religion science and the Environment), είχε την καταπληκτική έμπνευση να φέρει στο ίδιο τραπέζι επιστήμονες και θρησκευτικούς ηγέτες - δυο εντελώς αποξενωμένες κοινότητες- για να βρουν μαζί λύσεις στα μεγάλα προβλήματα του Περιβάλλοντος.
Βάζοντας τους σε ναυλωμένα πλοία απ’ όπου δεν υπήρχε τρόπος να φύγουν, μαζί με δημοσιογράφους, με διαμορφωτές πολιτικής, με Επιτρόπους της ΕΕ, με ακτιβιστές, δεν μπορούσαν παρά να συνομιλήσουν.
Το υψηλό πρόσωπο των Συμποσίων ήταν ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος, με τον οποίον η Μαρία διατηρούσε σχέσεις αμοιβαίας εμπιστοσύνης και λειτουργούσαν συμπληρωματικά.
Ο Τούρκος περιβαλλοντολόγος Doctor Selcuk Erez περιγράφει: «Η πιο δημιουργική (της) προσπάθεια ήταν η αναζωογόνηση του Πατριαρχείου, ένας θεσμός παλαιωμένος που βούλιαζε ...(Η Μαρία) έδωσε στον Πατριάρχη διεθνές ανάστημα, κάνοντας τον «Πράσινο Πατριάρχη. Ήταν πολύ επιτυχής και δούλευε πάντα από το παρασκήνιο».
Έγιναν συνολικά 8 συμπόσια, στο Αιγαίο, στην Μαύρη Θάλασσα, στην Αδριατική, Αρκτική, Βαλτική, στον Αμαζόνιο, Δούναβη και το Δέλτα του Μισισσίπι. Τα ύδατα ήταν τo κεντρικό θέμα των συμποσίων, εξού και η επιλογή περιβαλλοντικά επιβαρυμένων θαλασσών και ποταμών.
Τα συμπόσια δημιούργησαν διεθνές ενδιαφέρον και έφεραν χειροπιαστά αποτελέσματα. Από τις σημαντικότερες στιγμές ήταν, τo 2002 στη Βενετία, η υπογραφή της Διακήρυξης περιβαλλοντικής ηθικής από τον Πάπα Ιωάννη Παύλου και τον Καρδινάλιο, η οποία αποτέλεσε τον προθάλαμο για την Εγκύκλιο του Πάπα Φραγκίσκου για το Περιβάλλον το 2016, στην οποία μνημονεύει τον Πατριάρχη.
Τίποτα απ’ αυτά δεν θα είχε συμβεί χωρίς την Μαρία Μπέκετ.
Όπως είπε για τα συμπόσια η Βρετανίδα Θεολόγος του Χριστιανισμού Margaret Barker, «η δουλειά που έγινε εκεί έβαλε τα θεμέλια για μια νέα αντιμετώπιση των πραγμάτων που θα αποτελεί την θεολογία της τρίτης χιλιετίας».
Αδιάφορη για φήμη ή χρήματα, η Μαρία έζησε ζωή απλή αλλά πλούσια σε ταξίδια. Μόνο η προετοιμασία του συμποσίου του Αμαζονίου απαίτησε να μεταβεί εκεί 11 φορές.
Προερχόμενη από εύπορη οικογένεια, η Μαρία δεν εξαρτιόταν από τίποτα και κανέναν. Την περιουσία της ξόδεψε ολόκληρη - κυρίως για να εξασφαλίσει υψηλή ποιότητα στα συμπόσια τα οποία επέβλεπε μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια - και πέθανε φτωχή.
«Κανείς στο τελευταίο κομμάτι του 20 αιώνα δεν έκανε περισσότερα για να ακουστεί η Ελλάδα από την Μαρία Μπέκετ» είπε γι αυτήν ο Σκωτσέζoς συγγραφέας Neal Ascherson.
«Πάντα μιλάμε για την σημασία της Ηγεσίας» λέει ο Αμερικανός Κλιματικός Επιστήμονας Robert Corell, «όμως αν χρειαστεί να σκεφτούμε ποιους πραγματικά εννοούμε, η Μαρία Μπέκετ είναι μέσα σε αυτούς που έκαναν τη διαφορά, ανοίγοντας νέους δρόμους και δημιουργώντας κάτι που δεν υπήρχε πριν απ αυτήν».
Τα αποσπάσματα προέρχονται από συνεντεύξεις που πραγματοποιήθηκαν από τους Jim Becket και Ειρήνη Μολφέση για το ντοκιμαντέρ «Μαρία Μπέκετ 1931-2012» (www.mariabecketreport.com)
Ο James Becket ήταν σύζυγος της Μαρίας Μπέκετ και πρωτεργάτης της προσφυγής εναντίον της Χούντας στο συμβούλιο της Ευρώπης.
Μετά από κρυφές συναντήσεις με θύματα βασανιστηρίων στην Ελλάδα το Δεκέμβριο του 1967, συνέταξε για τη Διεθνούς Αμνηστία την αναφορά για την μεταχείριση των πολιτικών κρατουμένων η οποία στοιχειοθέτησε την χρήση βασανιστηρίων από το στρατιωτικό καθεστώς.