Μπορεί ένα ερωτικό μυθιστόρημα που διαδραματίζεται τον δέκατο ένατο αιώνα να αναδείξει διαχρονικά ένστικτα;
Μπορεί να μιλήσει για την κρίση που βιώνουμε σήμερα; Ή είναι απλώς ένα απολαυστικό ταξίδι στο χρόνο; Τούτα τα ερωτήματα βρίσκουν απάντηση στο «Όταν θα δεις τη θάλασσα», το συναρπαστικό νέο βιβλίο του Στέφανου Δάνδολου που κυκλοφόρησε πριν από μερικές μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός. Τέσσερα χρόνια μετά τη «Χορεύτρια του Διαβόλου», ο βραβευμένος συγγραφέας επιστρέφει με ένα μυθιστόρημα-ποταμό για τις πατρίδες της ψυχής, την ελπίδα και το δικαίωμα να ανήκουμε εκεί που μας υπαγορεύει η καρδιά μας.
Βρισκόμαστε στα 1886, λίγους μήνες έπειτα από το τέλος του ναυτικού αποκλεισμού που επέβαλλαν οι ξένες δυνάμεις στην Ελλάδα, εξαιτίας του περίφημου «ειρηνοπόλεμου» που κήρυξε ο τότε πρωθυπουργός Θεόδωρος Δηλιγιάννης. Η Αθήνα προσπαθεί να επανέλθει στους ρυθμούς της. Ο Τρικούπης έχει επιστρέψει στην εξουσία. Και μια ανήσυχη Ελληνίδα, η Μαργαρίτα Έργουιν, νέα, όμορφη και παντρεμένη με έναν ισχυρό Βρετανό διπλωμάτη, γυρίζει στην πατρίδα της από το Λονδίνο, ακολουθώντας τον άντρα της ο οποίος έχει αναλάβει, για λογαριασμό του Εγγλέζου πρωθυπουργού Σόλσμπερι, μια απόρρητη αποστολή, που σχετίζεται με το δανεισμό της Ελλάδας. Εκείνη, δυστυχισμένη μέσα σε έναν γάμο που τη σκοτώνει, ψάχνει απεγνωσμένα την ευτυχία σε κάθε είδους επιρροή, από τις σελίδες του Φλωμπέρ μέχρι τα πρώτα βήματα του φεμινιστικού κινήματος. Ο σύζυγός της, ένα κρύο μείγμα αριστοκράτη των πολυτελών σαλονιών και αριβίστα της εξουσίας, δεν έχει μυαλό παρά μόνο για τις παρασκηνιακές διεργασίες στα πολιτικά γρανάζια της Αθήνας. Ώσπου ένα παράξενο γύρισμα της μοίρας θα θέσει σε εφαρμογή τη μυλόπετρα της τραγωδίας. Ο σύζυγος, στην προσπάθειά του να εξυπηρετήσει έναν ισχυρό άντρα του χρήματος, θα προσκαλέσει στην Ελλάδα έναν βρετανό τοπογράφο, τον Τσαρλς Φάραντεϊ, φημισμένο τυχοδιώκτη και αμετανόητο λάτρη της περιπέτειας, για να σχεδιάσει την σιδηροδρομική γραμμή της Πελοποννήσου, ένα από τα φιλόδοξα έργα του Τρικούπη. Και ανάμεσα στον Φάραντεϊ και τη Μαργαρίτα θα γεννηθεί ένας έρωτας παθιασμένος, τραυματικός, αδιέξοδος, που θα θυμίσει στον αναγνώστη τα μεγάλα, φλογερά ειδύλλια της κλασσικής λογοτεχνίας.
Ο Στέφανος Δάνδολος έγραψε ένα αρχετυπικό love story απλώνοντας στις εξακόσιες σελίδες του πόθους, ενοχές, φόβους και εσωτερικές συγκρούσεις που ξεδιπλώνουν όλη την καταπιεσμένη αντάρα των ανθρώπων της εποχής. Η εξέγερση της καρδιάς κόντρα στα πρέπει. Η απελευθέρωση της σάρκας από την ταφόπλακα του καθωσπρεπισμού. Η Μαργαρίτα είναι μια Μαντάμ Μποβαρί της Αθήνας, μόνο που δεν έχει ερωτευθεί την ιδέα του έρωτα, αλλά έναν άντρα που φαντάζει ως η μοναδική σωτηρία της από μια ζωή που μοιάζει με αργό θάνατο. Οι επιρροές είναι προφανείς. Η ρητορική του Ζολά και των άλλων τολμηρών μυθιστοριογράφων του δεκάτου ενάτου αιώνα, διατρέχει την οπτική του Δάνδολου και της δίνει αυθεντικότητα: το μυθιστόρημα μοιάζει σαν να γράφτηκε τότε. Ταυτόχρονα όμως, όπως συμβαίνει στα έργα εκείνης της εποχής, ζωντανεύει και μια ολόκληρη τοιχογραφία. Το «Όταν θα δεις τη θάλασσα» δεν είναι απλώς μια ερωτική ιστορία. Ανασυνθέτει την Αθήνα της δεκαετίας του 1880, με τα πολυτελή ξενοδοχεία της, τις εντυπωσιακές επαύλεις των Πατησίων και της Πανεπιστημίου, τις νέες γειτονιές που οικοδομούνταν κάτω από την πλατεία Ομονοίας και στο εξοχικό Κολωνάκι, τα πολύβουα καφενεία. Ιχνηλατεί τα πρώτα βήματα του γυναικείου κινήματος, με την εφημερίδα της Καλλιρόης Παρρέν. Μεταμορφώνεται σε «γουέστερν» στις σελίδες όπου αποτυπώνονται οι περιπέτειες των σιδηροδρομικών κλιμακίων, στις άγριες πεδιάδες και τις ερημικές ακροθαλασσσιές της Πελοποννήσου. Ζωντανεύει χοροεσπερίδες όπου συναντάμε αληθινά πρόσωπα, όπως ο Δημήτριος Σούτσος, ο Κωστής Παλαμάς και ο Γρηγόριος Μαρασλής. Και το κυριότερο; Μας μεταφέρει στην καρδιά των πολιτικών γεγονότων της εποχής, με τους ξένους διπλωμάτες που γυρόφερναν σαν κοράκια την πρωτεύουσα της Ελλάδας και τα κόμματα που άγονταν και φέρονταν, ανάλογα με το κέρδος που είχαν να επωφεληθούν από τις μεγάλες δυνάμεις της Ευρώπης.
Είναι η Ελλάδα ένας τόπος όπου η ιστορία διαρκώς επαναλαμβάνεται; Ο Δάνδολος μας λέει ότι είναι. Η αποστολή του συζύγου της Μαργαρίτας σχετίζεται με την ισχυροποίηση του Τρικούπη στην εξουσία. Οι Βρετανοί θέλουν να υποκινήσουν εκλογές, ώστε να θριαμβεύσει ο Τρικούπης έναντι του πληγωμένου Δηλιγιάννη και να διασφαλιστεί το υπέρογκο δάνειο που έχει ζητήσει ο έλληνας πολιτικός από τον πρωθυπουργό Σόλσμπερι. Ένα θρίλερ παρασκηνιακών διαβουλεύσεων, προδοσίας και ψεύδους αναδύεται με φόντο τα ελληνικά ανάκτορα και το κοινοβούλιο της οδού Σταδίου. Και κάπου στο βάθος μια χώρα που δεν μπορεί να φανταστεί το μέλλον. Είναι σαν να διαβάζεις όλους τους λόγους για τους οποίους φτάσαμε στην οδυνηρή χρεοκοπία της δεκαετίας του 1890, σαν να διαβάζεις το ξεκίνημα των όσων ζούμε και σήμερα.
Το «Όταν θα δεις τη θάλασσα» είναι ένα ερωτικό έργο εποχής που όμως μπορεί να βιωθεί και σαν μια μεγάλη περιπέτεια του νεοελληνικού ονείρου. Η ψευδαίσθηση αναμετράται με τα αληθινά όνειρα. Η καρδιά με το μυαλό. Το σωστό με το λάθος. Το φως με το σκοτάδι. Και οι άχαρες μοναχικές ερημιές με τη θάλασσα της λύτρωσης.
*Της Μαρίας Υψηλάντη
