Η φοιτητική «μετανάστευση» είναι ένα θέμα που απασχολεί έντονα την χώρα, με τις εκάστοτε κυβερνήσεις να αναζητούν λύσεις ώστε να «μαγνητίσουν» το ταλαντούχο έμψυχο δυναμικό των ελληνικών πανεπιστημίων, που παρουσιάζει ολοένα και εντονότερες τάσεις φυγής.
Παρόλα αυτά, ενώ πράγματι είναι πολύ σημαντικό μια χώρα να εκμεταλλεύεται τις υποδομές της, η φοιτητική μετανάστευση ούτε αποτελεί... ελληνικό φαινόμενο, ούτε θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως κάτι a priori αρνητικό.
Μετακινήσεις φοιτητών: Ενα παγκόσμιο φαινόμενο, άσχετο με το πρόβλημα της Ελλάδας
Είναι γνωστό πως η Ελλάδα, εν πολλοίς, αδυνατεί να κρατήσει τα «φυντάνια» των πανεπιστημίων της. Αυτό το πρόβλημα ενδεχομένως να επιδέχεται πολιτικές λύσεις, όμως καλό θα ήταν να το εξετάσει κανείς από όλες του τις γωνίες. Η επιλογή ενός φοιτητή να σπουδάσει ή και να εργαστεί σε μια άλλη χώρα, έχει αποδειχτεί πως τις περισσότερες φορές δίνει πολύ καλύτερες προοπτικές στην καριέρα του.
Πλέον, ένα από τα βασικότερα κριτήρια σύγκρισης δύο ερευνητών (για παράδειγμα) είναι οι εμπειρίες που έχουν είτε σε προπτυχιακό, είτε σε μεταπτυχιακό είτε σε επαγγελματικό επίπεδο, στο εξωτερικό. Οι μετακινήσεις φοιτητών ήταν ανέκαθεν ένα στοιχείο που χαρακτήριζε την επιστημονική πρακτική και σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει να «δαιμονοποιείται».
Ενας ερευνητής που έχει ζήσει την εμπειρία του εξωτερικού, καταφέρνει να εμπλουτίσει τις γνώσεις του, αφού κάθε ίδρυμα έχει και διαφορετικά «κέντρα εστίασης», αλλά και να ενισχύσει την προσαρμοστικότητα του. Η κινητικότητα των φοιτητών στο πλαίσιο της διεθνοποιημένης ερευνητικής συνεργασίας, αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο για μια επιτυχημένη επιστημονική σταδιοδρομία. Οχι σε ελληνικό, αλλά σε παγκόσμιο επίπεδο.
Erasmus, προγράμματα του CERN και εμπειρίες που καμία χώρα δεν μπορεί να δώσει στους φοιτητές της
Ειδικά στην Ευρώπη, η συνεργασία των πανεπιστημίων και η ζύμωση του ερευνητικού προσωπικού συμβαίνει εδώ και αιώνες. «Η μετακίνηση είναι στην φύση της έρευνας» όπως τόνισε πρόσφατα ο Janis Liepins, ο πρόεδρος της Ενωσης Νέων Επιστημόνων στην Λετονία.
Η Ευρωπαϊκή Ενωση δείχνει έμπρακτα πως στηρίζει αυτήν την πολιτική. Τα προγράμματα Erasmus είναι ίσως το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα. Σε προπτυχιακό (ή και σε μεταπτυχιακό) επίπεδο, οι φοιτητές έχουν την ευκαιρία να ανακαλύψουν πως λειτουργεί ένα ίδρυμα του εξωτερικού. Ποιος «εκκολαπτόμενος» γιατρός δεν θα ήθελε ένα εξάμηνο στα κορυφαία τμήματα της Γερμανίας; Ποιος αρχιτέκτονας ή «καλοτεχνίτης» δεν θα ονειρευόταν να ζήσει για λίγο στην πόλη του φωτός;
Το Erasmus όμως είναι μόλις η αρχή. Η διεθνοποίηση της επιστήμης δεν περιορίζεται εκεί. Κάθε χρόνο προκύπτουν πολλές και διαφορετικές εμπειρίες για όσους είναι έτοιμοι να κάνουν το επόμενο βήμα. Φέτος το καλοκαίρι, ενδεικτικά, το CERN έδωσε την ευκαιρία σε προπτυχιακούς φοιτητές (3ου ή μεγαλύτερου έτους) να επισκεφτούν το διασημότερο πειραματικό κέντρο της Ευρώπης, συμμετέχοντας σε ένα καλοκαιρινό πρόγραμμα εκπαίδευσης και δουλεύοντας υπό συνθήκες που ποτέ δεν θα μπορούσαν να συναντήσουν στα πανεπιστήμια τους.
Οι αιτήσεις για τις περιορισμένες θέσεις που οδηγούσαν στην Γενεύη έγιναν κατά χιλιάδες, από όλα τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Κάθε χώρα μπορούσε να στείλει συγκεκριμένο αριθμό φοιτητών και έτσι στο πρόγραμμα επιλέχθηκαν κάποιοι από τους κορυφαίους προπτυχιακούς φοιτητές στον τομέα της Εφαρμοσμένης Φυσικής. Ανάμεσα τους και εφτά Ελληνες, οι οποίοι θα γυρίζουν πίσω τον Σεπτέμβρη, κουβαλώντας μαζί τους εμπειρίες πιθανότατα καθοριστικές για την μελλοντική τους σταδιοδρομία.
Αντίστοιχα προγράμματα στο CERN υπάρχουν τόσο για μεταπτυχιακούς, όσο και για διδακτορικούς. Αλλωστε, το πειραματικό κέντρο λειτουργεί με ένα σύστημα ανανέωσης προσωπικού, με λιγοστές μόνιμες θέσεις, δίνοντας την ευκαιρία σε πολλούς ερευνητές από όλο το κόσμο να συνεισφέρουν με τις γνώσεις τους.
Παρόμοιες ευκαιρίες υπάρχουν σε όλους τους επιστημονικούς κλάδους, είτε θετικής είτε θεωρητικής κατεύθυνσης. Οι απόψεις των ακαδημαϊκών αλλά και όσων μετα-διδακτορικών έχουν εργαστεί στο εξωτερικό, αντικρούουν τα επιχειρήματα όσων θεωρούν πως οι συνεχόμενες φοιτητικές μετακινήσεις αποτελούν πρόβλημα για τις χώρες που οι τελευταίοι αφήνουν πίσω τους.
Η ζωή ενός ερευνητή ανέκαθεν συνοδευόταν από πολλές μετακινήσεις και αυτό είναι κάτι που δεν πρόκειται να αλλάξει. Θα άξιζε κανείς να παρατηρήσει την σύσταση του προσωπικού στις διασημότερες σχολές, στα σπουδαιότερα ερευνητικά κέντρα, αλλά και στις μεγαλύτερες τεχνολογικές εταιρίες του κόσμου. Σε αυτά μπορούμε να συναντήσουμε ανθρώπους από κάθε γωνιά του κόσμου. Στην επιστήμη, αδιαμφισβήτητα, η συνταγή της επιτυχίας προϋποθέτει την συνύπαρξη και την σύμπραξη ανθρώπων διαφορετικής φιλοσοφίας, κουλτούρας, τρόπου σκέψης κ.ο.κ.
Φυσιολογικό να φεύγουν, αλλά... παράλογο να μην γυρίζει κανείς
Η συνύφανση των φοιτητικών μετακινήσεων με την αδυναμία της χώρας να δώσει κίνητρο στους νέους επιστήμονες της, είναι σε ένα βαθμό... άτοπη. Η Ελλάδα (όπως και οι περισσότερες χώρες) ποτέ δεν θα μπορέσει να προσφέρει σε έναν Φυσικό την δυνατότητα να εργαστεί υπό τις ίδιες συνθήκες που θα δούλευε στο CERN. Οι εμπειρίες σε 2 ή 3 ιδρύματα διαφορετικών χωρών, ποτέ δεν θα μπορέσουν να θεωρηθούν εφάμιλλες με αυτές που αποκομίζονται στα έδρανα μιας μόνο σχολής.
Αυτό είναι ένα γεγονός που, θέλοντας και μη, οφείλουμε να αποδεχτούμε. Απο εκεί και πέρα, η χώρα όντως θα πρέπει να βρει έναν τρόπο να προσελκύσει το επιστημονικό δυναμικό της. Για να συμβεί αυτό όμως, χρειάζονται πολλά βήματα προόδου. Τα ελληνικά πανεπιστήμια εστιάζουν αρκετά πάνω στον χώρο της έρευνας, αλλά εκτός πανεπιστημίων οι πόρτες για την έρευνα είναι κλειστές.
Μόλις χθες ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας τόνισε από το Πεκίνο πως «η ελληνική κυβέρνηση για πρώτη φορά επενδύει σημαντικά στον κλάδο της Πληροφορικής και της Τεχνολογίας, γιατί αυτό αποτελεί το οξυγόνο της οικονομία». Πώς θα μπορούσε να πάρει αυτή τη δήλωση ένας τελειόφοιτος της Πληροφορικής; Δεν θα προτιμούσε να δοκιμάσει τον εαυτό του σε μια χώρα με πιο ανεπτυγμένη σχέση με την τεχνολογία, από την Ελλάδα που όπως φαίνεται τώρα κάνει τα πρώτα της βήματα;
Φαντάζει απολύτως λογικό, όσοι αφήνουν την Ελλάδα για να σπουδάσουν ή να εργαστούν σε μια άλλη χώρα, να προτιμούν τις φιλικότερες συνθήκες της νέας τους ζωής, από έναν ενδεχόμενο επαναπατρισμό. Το θέμα της χώρας, φαίνεται να είναι η εύρεση λύσεων ώστε να «τραβήξει» πίσω τους επιστήμονες της, αφού αυτοί πρώτα αποκομίσουν τις απαραίτητες εμπειρίες. Οπως γίνεται στις υπόλοιπες χώρες, που δίνουν την πρέπουσα σημασία στην επιστήμη και την τεχνολογία.