Δοκίμια για την ελληνική ιστορία και την σημερινή μεγάλη κρίση. Βιβλία που μπορεί να βοηθήσουν να γνωρίσουμε λίγο καλύτερα το παρελθόν, να κατανοήσουμε λίγο καλύτερα το δύσκολο παρόν και να βγάλουμε συμπεράσματα χρήσιμα για το μέλλον.
ΛΑΪΚΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΚΡΙΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
«Το βιβλίο καλύπτει την τριακονταετή περίοδο που οι Έλληνες αποκαλούν Μεταπολίτευση, η οποία ξεκίνησε με εντυπωσιακές επιτυχίες και κατέληξε σε πλήρη αποτυχία. Άρχισε την 23η Ιουλίου 1974, όταν η δικτατορία κατέρρευσε και αντικαταστάθηκε ταχύτατα από τον πολιτικό πλουραλισμό, και έληξε στην πραγματικότητα με τις εκλογές της 17ης Ιουνίου 2012 και την κατάρρευση του πολιτικού συστήματος της χώρας εν μέσω οικονομικής κρίσης και κοινωνικής αναταραχής. Κατά την διάρκεια αυτής της περιόδου, η Ελλάδα υπέστη τρεις μεταμορφώσεις: η πρώτη, από μια –έστω εύθραυστη– φιλελεύθερη δημοκρατία σε μια πολιτεία έμπλεη λαϊκισμού και πολιτικού εξτρεμισμούˑ η δεύτερη, από τη σχετική οικονομική ευημερία σε αυξανόμενη ανέχειαˑ και η τρίτη από ισότιμο μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) σε διεθνή παρία» σημειώνει στην εισαγωγή του βιβλίου του ο Τάκης Παππάς.
Ο συγγραφέας προσπαθεί να βρει απάντηση στο δύσκολο ερώτημα: Τι πήγε στραβά με την Ελλάδα, ενώ αρχικά τόσα πολλά έδειχναν να βρίσκονται στο σωστό δρόμο; Η περίοδος της Μεταπολίτευσης αποτέλεσε πεδίο αναμέτρησης του πολιτικού φιλελευθερισμού με τον λαϊκισμό. Νικητής βγήκε ο δεύτερος. Ο Τάκης Παππάς μελετάει κι αναλύει την έννοια του λαϊκισμού («ένα γοργόφτερο τρυγόνι που ξέρει να κρύβεται πολύ καλά») και εξετάζει με λεπτομέρειες όλους εκείνους τους μηχανισμούς (όπως για παράδειγμα ο πολωμένος δικομματισμός και οι πελατειακές σχέσεις) που συνέβαλαν στην επικράτησή του στην χώρα μας. Ανάμεσα στα κεφάλαια του βιβλίου, ο συγγραφέας παρεμβάλει τα προφίλ τεσσάρων πολιτικών που οι σταδιοδρομίες τους φανερώνουν πολλά για τα ζητήματα που αναλύει. Οι πολιτικοί αυτοί είναι: ο «δεξιός επιχειρηματίας» Χριστόφορος Στράτου, ο «φαύλος σοσιαλιστής» Άκης Τσοχατζόπουλος, ο «αριστερός γυρολόγος» Νίκος Μπίστης κι ο «επίμονος μεταρρυθμιστής» Αλέκος Παπαδόπουλος.
Το Τάκης Σ. Παππάς είναι αναπληρωτής καθηγητής Συγκριτικής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.
INFO
Συγγραφέας: Τάκης Σ. Παππάς
Εκδόσεις Ίκαρος
Σελ. 288
Τιμή: 14,90
ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ ΚΑΙ ΘΡΙΑΜΒΟΙ. ΟΙ 7 ΚΥΚΛΟΙ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
Ο ίδιος ο συγγραφέας στην εισαγωγή του βιβλίου του αναφέρει: «Προσπαθώντας να λύσω το γρίφο της σχέσης των μεγάλων καταστροφών με τα εξίσου μεγάλα επιτεύγματα της χώρας, εντόπισα μια σειρά εφτά ιστορικών κύκλων που χαρακτηρίζονται από παράλληλα άλματα και πτώσεις. Οι κύκλοι αυτοί ξεκινούν με υπερφιλόδοξα εγχειρήματα που καταλήγουν σε καταστροφικές αποτυχίες. Διαπίστωσα όμως πως, τουλάχιστον στους έξι προηγούμενους κύκλους, οι αποτυχίες αυτές δεν κατάφεραν να εξαλείψουν τα κεκτημένα των αλμάτων. Κι αυτό γιατί, λόγω της διεθνούς τους εμβέλειας, προκάλεσαν εξωτερικές παρεμβάσεις που τελικά διέσωσαν τη χώρα από τα χειρότερα, εξασφαλίζοντας τις προϋποθέσεις για το επόμενο μεγάλο άλμα. Κατά παράδοξο τρόπο, ο κάθε κύκλος δημιουργίας και καταστροφής έφερνε την Ελλάδα όλο και πιο κοντά στον μεγάλο της στόχο που δεν ήταν άλλος από τη μεταλλαγή της σε μια σύγχρονη, ευημερούσα κοινωνία».
Στα επτά κεφάλαια που ακολουθούν ο Στάθης Καλύβας ουσιαστικά «ξαναδιαβάζει» την ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας και επιχειρεί μια ρηξικέλευθη αποτίμηση της πορείας της. Ξεκινάει από την Επανάσταση του 1821 και την οικοδόμηση του ελληνικού κράτους και στην πορεία εξετάζει όλες τις μεγάλες στιγμές της σύγχρονης ιστορίας: τον Μακεδονικό Αγώνα, τον Εθνικό Διχασμό, τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και τα επακόλουθα, τη Μικρασιατική καταστροφή, τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τον ελληνικό Εμφύλιο, το τέλος του Εμφυλίου, την απογείωση της Ελλάδας, το στρατιωτικό πραξικόπημα του 1967, την αποκατάσταση της δημοκρατίας, τη Μεταπολίτευση, την ένταξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ, τον ελληνικό σοσιαλισμό, την παρακμή, την οικονομική κρίση, το Μνημόνιο. Μελετάει τη σημερινή κρίση μέσα από μια συνολικότερη ερμηνεία της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, διακρίνοντας επτά κύκλους άνθησης, κατάρρευσης και διάσωσης. Η σημερινή κρίση αποτελεί τον πιο πρόσφατο από αυτούς τους κύκλους. Το μόνο που μένει να δούμε είναι αν, σύμφωνα με τον συγγραφέα, η εξωτερική παρέμβαση θα σώσει για άλλη μια φορά τη χώρα και θα τη βοηθήσει να προχωρήσει στο επόμενο βήμα.
Ο Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Yale των ΗΠΑ και μέλος της Αμερικάνικης Ακαδημίας Τεχνών και Επιστημών.
INFO
Συγγραφέας: Στάθης Ν. Καλύβας
Εκδόσεις Παπαδόπουλος
Σελ. 328
Τιμή: 15,50 €
ΤΑ ΚΑΚΟΜΑΘΗΜΕΝΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ. Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΎ ΚΡΑΤΟΥΣ 18ος-21ος ΑΙΩΝΑΣ
Πώς ακριβώς μια μικρή επαρχία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μεταμορφώθηκε σ’ ένα σύγχρονο ευρωπαϊκό κράτος; Η μετάβαση δεν ήταν εύκολη διαδικασία ούτε αυτονόητη. Η αφήγηση ξεκινάει τον 18ο αιώνα και φτάνει μέχρι τις μέρες μας (2010). Στις σελίδες του βιβλίου παρελαύνει ολόκληρη η σύγχρονη ελληνική ιστορία, χωρισμένη σε ευδιάκριτα κεφάλαια : Ο Πόλεμος της Ανεξαρτησίας (1821-1832), Οι Βαυαροί στην Ελλάδα (1833-1843), Ο Όθωνας και οι Έλληνες (1844-1862), Οι Έλληνες μεταξύ τους (1863-1880), Φυγή προς τα εμπρός (1881-1897), Απροσδόκητες εξελίξεις (1898–1913), Νέα Ελλάδα (1914–1923), Κοινοβούλιο και δικτατορία (1924–1940), Πόλεμοι (1941–1949), Αντικομμουνιστικό κράτος (1950-1974), Στην Ευρώπη (1974-2010).
Ο ιστορικός Κώστας Κωστής μελετάει το σύγχρονο ελληνικό κράτος δίνοντας έμφαση στις δυο βασικές μεταβλητές που το συγκροτούν –και που συχνά παραγνωρίζονται στην ελληνική βιβλιογραφία. Από την μια, στο εξωτερικό, οι διακρατικές σχέσεις και από την άλλη, στο εσωτερικό, ο έλεγχος του πληθυσμού και η διατήρηση της τάξης. Υπό το πρίσμα αυτό προχωράει στη μελέτη όλων των στοιχειωδών μηχανισμών που συγκροτούν ένα σύγχρονο κράτος όπως η φορολογία, οι διοικητικοί μηχανισμοί, ο στρατός, η εκπαίδευση κ.ά. Το αποτέλεσμα είναι ένα άκρως ενδιαφέρον ιστορικό βιβλίο που παρουσιάζει τα γεγονότα με ψυχραιμία και ρεαλισμό, χωρίς ιδεολογικό χρώμα και χωρίς εθνικιστικές εξάρσεις. Συχνά, ο μη μυημένος αναγνώστης νιώθει άβολα, καθώς το βιβλίο έρχεται σε αντίθεση με πολλές παγιωμένες αντιλήψεις, με διάφορες άλλες πεποιθήσεις αλλά και με όσα έμαθε μέσα από τα σχολικά βιβλία. «Τα κακομαθημένα παιδιά της ιστορίας» είναι ένα βιβλίο που αξίζει να διαβαστεί με προσοχή, γιατί περιέχει πολλά στοιχεία για το παρελθόν και πολλά κλειδιά ανάγνωσης για το παρόν και το μέλλον.
Ο συγγραφέας επεκτείνει το βιβλίο μέχρι τις μέρες μας υποστηρίζοντας ότι παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για κάποιον που θέλει να κατανοήσει τη φύση του κράτους στην Ελλάδα. Την ίδια στιγμή κατακρίνει την «εξαιρετικά αμετροεπή και ηθικολόγα χρήση της σχετικής με το κράτος φιλολογίας από πολιτικούς, δημοσιογράφους και οικονομολόγους, ανεξαρτήτως πολιτικής παράταξης, για να δικαιολογήσει κάθε είδους πολιτικές και πρακτικές». Τονίζει επίσης ότι η περίοδος που διανύουμε αποτελεί σημείο καμπής για την ελληνική ιστορία, ακόμη κι αν δεν έχουμε αυτή τη στιγμή τη δυνατότητα να σταθμίσουμε τη σημασία της.
Ο Κώστας Κωστής είναι καθηγητής Κοινωνικής και Οικονομικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Από το 2006 ως το 2009 κατείχε την Έδρα Σπουδών για τη Νεότερη και Σύγχρονη Ελλάδα στην Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales (EHESS) στο Παρίσι.
INFO
Συγγραφέας: Κώστας Κωστής
Εκδόσεις Πόλις
Σελ. 894
Τιμή: 30 €
Η «ΥΠΟΥΛΟΣ ΘΩΠΕΙΑ», ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΞΕΝΟΙ. 1821-1940
Στην ιστορική αυτή μελέτη η Λένα Διβάνη ανιχνεύει τις πιο θεμελιώδεις όψεις της σχέσης της Ελλάδας με τους «ξένους», από την εποχή της ίδρυσης του ελληνικού κράτους μέχρι τις μέρες μας.
Τι σημασία είχε για ένα μικρό εσωστρεφές βαλκανικό κράτος σαν την Ελλάδα, που βίωσε τραυματικά και ξενοφοβικά τον 19ο αιώνα, η θριαμβευτική ίδρυση του πρώτου διεθνούς διακρατικού οργανισμού και η πολυπλόκαμη ανάδυση του διεθνούς παράγοντα μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο; Τι σήμαινε για τη χώρα των Προστάτιδων Δυνάμεων να συνδιαλλάσσεται και να αλλάζει λόγω της αναγκαστικής πια συμμετοχής της σε διεθνή φόρα, με τους όρους και τις απαιτήσεις τους;
Η προσοχή της στρέφεται στον τρόπο που αντέδρασε η κοινωνία και ο κρατικός μηχανισμός σε κάθε τι «εισαγόμενο»: όχι μόνο στις πολιτικές και οικονομικές δουλείες, αλλά και στις ιδέες, στις οργανώσεις, στις εφημερίδες και στα περιοδικά, στις πολιτικές πρωτοβουλίες, στα κοινωνικά κινήματα, στις μόδες, στις τεχνολογικές εξελίξεις. Ο κόσμος μεταβαλλόταν τότε δραματικά, αλλά πόση αλλαγή μπορούσε να απορροφήσει η Ελλάδα και γιατί; Και για ποιους λόγους ήταν διαχρονικά και μονόπλευρα στραμμένη, με δέος αλλά και μίσος ταυτόχρονα, προς τη Δύση, αδιαφορώντας για τους γείτονές της; Γιατί, εντέλει, ήταν και παραμένουν αντίπαλοι η Ελλάδα και οι «ξένοι» από το 1821 μέχρι τις μέρες μας;
Η Λένα Διβάνη γράφει τη μελέτη αυτή μέσα «σε μια περιρρέουσα ατμόσφαιρα μίσους απέναντι στους ξένους δανειστές και επιτηρητές της χώρας» κάτι που τροφοδοτεί την ερευνητική της επιμονή. «Ήθελα να δω πέρα από τους “οδόντας της άρκτου” και την “ύπουλο θωπεία της Δύσεως” ποιο ήταν το μερίδιο της ευθύνης μας σε αυτήν την βεβαρημένη σχέση, να ανιχνεύσω τα “ημετέρα πταίσματα”» σημειώνει η συγγραφέας στον πρόλογο του βιβλίου της. «Μπορεί η μόνιμη επιδίωξη της Δύσης να ήταν να μας χωρέσει στα δικά της παπούτσια, όπως είπε κάποτε ο Οδυσσέας Ελύτης, αλλά το πραγματικό ερώτημα είναι αν επιχειρήσαμε ποτέ πραγματικά να βαδίσουμε με τα δικά μας» καταλήγει.
Η Λένα Διβάνη διδάσκει Ιστορία Ελληνικής και Βαλκανικής Εξωτερικής Πολιτικής στη Νομική Σχολή Αθηνών.
INFO
Συγγραφέας: Λένα Διβάνη
Εκδόσεις Καστανιώτη
Σελ.: 512
Τιμή: 26,70 €
1821. Η ΑΡΧΗ ΠΟΥ ΔΕΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΘΗΚΕ. ΠΟΤΕ ΚΑΙ ΠΩΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΘΗΚΕ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΟΠΟΥ ΖΟΥΜΕ ΣΗΜΕΡΑ
«Εγώ λοιπόν δεν θα σου πω όλη την Ιστορία. Αυτό δεν θα μπορούσα να το κάμω, αλλά και δεν το θέλω. Εγώ θέλω να σου πω εκείνο το μέρος της Ιστορίας που σε αφορά (…) Γιατί τότε θα δεις πως η Ιστορία μετρά τη ζωή μας, τη ζωή τη δική μου και τη δική σου και των δικών σου, όχι σε κάποιον αόριστο, περασμένο χρόνο αλλά σήμερα, εδώ που μιλάμε, τώρα» σημειώνει Αθηνά Κακούρη στον πρόλογο του βιβλίου της και καλεί τον αναγνώστη σ’ ένα ταξίδι γεμάτο «ιστορίες συναρπαστικές και αξιομνημόνευτες, με στιγμές που σε κάνουν να θλίβεσαι και να θρηνείς, κι άλλες να γεμίζεις αγαλλίαση και υπερηφάνεια».
Η Αθηνά Κακούρη αφηγείται την ιστορία του ελληνικού κράτους, από τη σκοτεινή περίοδο της Τουρκοκρατίας και την Επανάσταση του 1821 μέχρι το Πρωτόκολλο του Λονδίνου το 1830, την Κυβέρνηση του Καποδίστρια και το άδοξο τέλος του πρώτου Κυβερνήτη. Η Ιστορία δεν είναι μόνο γεγονότα, ονόματα και ημερομηνίες. Η Ιστορία είναι μια αλληλουχία στιγμών με νόημα που συγκροτούν το παρελθόν μας και επηρεάζουν, σε πολύ μεγάλο βαθμό, το παρόν μας. Η συγγραφέας, πρωτοπόρος του αστυνομικού μυθιστορήματος, παρουσιάζει την ελληνική ιστορία, με το μοναδικό και τόσο ζωντανό ύφος της, σαν μια συναρπαστική περιπέτεια Τα γεγονότα συνδέονται μεταξύ τους και αποκτούν, επιτέλους, νόημα: κάτι ξεκινάει, συνεχίζεται διαφορετικά, παρεμβάλλεται κάτι άλλο, οι συνθήκες αλλάζουν, κάτι συμβαίνει στο εξωτερικό, κάποιος πεθαίνει στο εσωτερικό, κάπως αλλιώς προχωρούν τα πράγματα. Και όλα συνδέονται μεταξύ τους. Όπως συμβαίνει σε κάθε καλό μυθιστόρημα.