Από που πηγάζει η ανεντιμότητα; Σε ποια επίπεδα εντιμότητας και ανεντιμότητας μπορεί να φτάσει ένας άνθρωπος; Είμαστε τελικά όλοι ανέντιμοι; Κι αν όντως είμαστε, πώς γίνεται μια και μόνη μικρή ηθική υπενθύμιση τη σωστή στιγμή να είναι ικανή να περιορίσει την ανέντιμη συμπεριφορά μας;
Το παράδειγμα του κλειδαρά αποδίδει με πολύ ωραίο τρόπο το θέμα της ανεντιμότητας. Σύμφωνα με αυτό, οι κλειδαριές υπάρχουν για έναν και μοναδικό λόγο: βοηθούν τους έντιμους ανθρώπους να παραμείνουν έντιμοι. Οι κλειδαριές δεν μας προστατεύουν από τους κλέφτες, καθώς οι επαγγελματίες, αν το θελήσουν, θα βρουν τρόπο να μπουν στο σπίτι μας. Στην πραγματικότητα, οι κλειδαριές μας προστατεύουν από τους έντιμους ανθρώπους, οι οποίοι, αν δεν υπάρχει κλειδαριά, μπορεί να μπουν στον πειρασμό να ανοίξουν την πόρτα. Αν το 1% των ανθρώπων, δεν κλέβει ποτέ και άλλο 1% κλέβει πάντοτε, μένουν όλοι οι υπόλοιποι που θα παραμείνουν έντιμοι, αν και εφόσον το ευνοούν οι συνθήκες.
Σύμφωνα με τον καθηγητή Ψυχολογίας Νταν Αριέλι, η συμπεριφορά του κάθε ανθρώπου καθορίζεται από δυο αντιμαχόμενα κίνητρα. Από τη μια πλευρά, ο άνθρωπος θέλει να θεωρεί τον εαυτό του έντιμο και αξιοσέβαστο, θέλει να μπορεί να κοιτάζεται στον καθρέφτη και να αισθάνεται καλά. Από την άλλη όμως, θέλει να μπορεί να επωφελείται όσο το δυνατόν περισσότερο από την ανεντιμότητα που κυριαρχεί. Πού ακριβώς τοποθετείται η γραμμή της ηθικής;
Ο Νταν Αριέλι αναγνωρίζει ότι η ανθρώπινη ανεντιμότητα είναι κάτι εξαιρετικά πολύπλοκο. Η προσπάθεια του να κατανοήσει τους μηχανισμούς της ανεντιμότητας, τον οδηγεί σε μια σειρά από πρωτότυπα πειράματα σε φοιτητές και σε απλούς, καθημερινούς ανθρώπους που σε καμία περίπτωση δεν θα συνδέαμε με ανέντιμες πράξεις. Τα ευρήματα των ερευνών του ωστόσο έρχονται σε αντίθεση με τα στερεότυπα και τις παγιωμένες αντιλήψεις μας γύρω από την εξαπάτηση. Από τι εξαρτάται η ανεντιμότητα; Το οικονομικό κίνητρο, το ποσό των χρημάτων που κάποιος θα κερδίσει από την εξαπάτηση, καθώς και η πιθανότητα να αποκαλυφθεί, επηρεάζουν πολύ λιγότερο από όσο θα περίμενε κανείς. Την ίδια στιγμή, άλλες δυνάμεις όπως, η ικανότητα αιτιολόγησης, η σύγκρουση συμφερόντων, οι απομιμήσεις, η κούραση, οι ανέντιμες πράξεις των άλλων, τα παραδείγματα ανεντιμότητας μέσα στην ίδια την κοινωνία, επηρεάζουν το άτομο πολύ περισσότερο. Η ανεντιμότητα είναι ένα είδος κοινωνικής μόλυνσης, μεταδίδεται από τον έναν στον άλλο.
Παρόλο που βλέπει την ανεντιμότητα παντού, ο συγγραφέας είναι αισιόδοξος καθώς καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οι άνθρωποι έχουν ηθικούς κώδικες και εξαπατούν πολύ λιγότερο από όσο θα μπορούσαν (αλήθεια, πόσες φορές είχατε την ευκαιρία να εξαπατήσετε κάποιον, χωρίς να σας ανακαλύψουν, και τελικά δεν το κάνατε;). Ωστόσο επιμένει στην ιδέα ότι μια μεμονωμένη πράξη ανεντιμότητας, δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως κάτι το ασήμαντο. Οι έρευνες δείχνουν ότι μία και μόνη πράξη, μπορεί να αλλάξει ριζικά τη συμπεριφορά ενός ανθρώπου. Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά πειράματα του βιβλίου είναι εκείνο με τα προϊόντα «μαϊμούδες» που καταλήγει στο συμπέρασμα ότι, αν και φαινομενικά φτηνές και ανώδυνες, οι «μαϊμούδες» επηρεάζουν τη συμπεριφορά μας, την εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας και τον τρόπο που βλέπουμε τους άλλους γύρω μας. Οι «μαϊμούδες» τείνουν να μας κάνουν πιο ανέντιμους και ταυτόχρονα μας κάνουν να βλέπουμε και τους άλλους πιο ανέντιμους. Για τον Αλιέρι είναι πολύ σημαντικό να περιορίσουμε τον αριθμό των μικρών, καθημερινών, ανέντιμων πράξεων που μοιάζουν ακίνδυνες. Αν το κάνουμε όλοι, με τον καιρό, η κοινωνία μας θα γίνει πιο έντιμη και λιγότερο διεφθαρμένη.
INFO
ΜΙΑ ΕΝΤΙΜΗ ΜΑΤΙΑ ΣΤΗΝ ΑΝΕΝΤΙΜΟΤΗΤΑ
Συγγραφέας: Dan Ariely
Μετάφραση: Θεοδώρα Πασαχίδου
Εκδόσεις Αιώρα
Σελ.: 272
Τιμή: 16,80 €