Σε πλήρη εξαφάνιση οδεύουν τα ιστορικά καφενεία, τα θρυλικά εκείνα κοσμικά και λογοτεχνικά στέκια της παλιάς Αθήνας, ορισμένα από τα οποία ήταν και κέντρα πολιτικών ζυμώσεων.Τα περισσότερα έχουν κλείσει και τα κτίρια που τα στέγαζαν έχουν κατεδαφιστεί.Οι θαμώνες τους, όμως, εξακολουθούν να ζουν μέσα από τα έργα τους που αποτελούν αναπόσταστο τμήμα του νεοελληνηνικού πολιτισμού. Αξίζει να τα απαριθμήσουμε.
Το καφενείο «Μαύρος Γάτος » ήταν στη συμβολή Ακαδημίας και Ασκληπιού δίπλα στο σπίτι του Κωστή Παλαμά και έφτασε στη ακμή του την περίοδο 1918-1919. Το ημιυπόγειο, όπου στεγαζόταν, ταυτίστηκε με τον μποεμισμό, καθώς εκεί σχεδιάζονταν νέες εκδόσεις, γίνονταν πολιτικές ζυμώσεις, ενώ επειδή ήταν και τόπος συναντήσεων για τα μέλη της πολιτικής οργάνωσης «Σοσιαλιστικό Τμήμα Αθηνών», άρχισε να αστυνομεύεται. Τακτικοί θαμώνες του ήταν οι Τέλλος Άγρας, Δημοσθένης Βουτυράς, Φώτος Γιοφύλλης, Κλέων Παράσχος, Λάμπρος Πορφύρας, Κώστας Βάρναλης και Ναπολέων Λαπαθιώτης.
Πολυσύχναστο και το πατάρι του Λουμίδη που άνοιξε το 1938 ως συμπλήρωμα του καφεκοπτείου στην οδό Σταδίου 38, δίπλα στη στοά Νικολούδη. Τα τραπέζια του ήταν διατεταγμένα σε σχήμα «πι» και οι ηθοποιοί, οι δημοσιογράφοι και οι θεατρικοί συγγραφείς κάθονταν στα αριστερά, ενώ οι συγγραφείς μαζεύονταν στο βάθος. Τακτικότεροι μεταξύ των θαμώνων ήταν οι Οδυσσέας Ελύτης, Νίκος Γκάτσος, Μάνος Χατζηδάκις, Μίλτος Σαχτούρης, Μιχάλης Κατσαρός, Μίκης Θεοδωράκης και Γιάννης Μόραλης.
Ακριβώς απέναντι από το πατάρι του Λουμίδη από την πλευρά της οδού Πανεπιστημίου, ήταν το «Ρωσικόν», ένα επίσης πολυσύχναστο στέκι που σήμερα παραμένει κλειστό, περιμένοντας τον νέο ενοικιαστή του.
Από τις αρχές του εικοστού αιώνα η Πανεπιστημίου φιλοξενούσε πλήθος ζαχαροπλαστείων, εστιατορίων και καφενείων όπως το « Πανελλήνιον», τα «Ηνωμένα Βουστάσια» και το Ιντεάλ.
Στη διαδρομή προς το Σύνταγμα συναντά κανείς το «Ζόναρς», ένα από τα πολυτελέστερα καφενεία της Αθήνας. Στεγάζεται στο κτίριο του Μετοχικού Ταμείου Στρατού, όπου μετακόμισε από την Κριεζώτου το 1940, με ιδιοκτήτη τον Κάρολο Ζωναρά, ομογενή εξ Αμερικής. Το καφενείο ήταν γνωστό για τα γλυκά του και είχε τακτικούς θαμώνες τους Οδυσσέα Ελύτη, Ευάγγελο Αβέρωφ, Γεώργιο Ράλλη και Φρέντυ Γερμανό.
Δίπλα στο Ζόναρς είχε στεγαστεί το ζαχαροπλαστείο του «Φλόκα», που ανήκε στους Θεσσαλονικείς αδελφούς Φλόκα, επιχειρηματίες σοκολάτας που το άνοιξαν το 1940, δύο χρόνια μετά τη λειτουργία του πρώτου ζαχαροπλαστείου τους στην οδό Κοραή. Τακτικοί θαμώνες του το μετέπειτα πρωθυπουργικό ζεύγος Κωνσταντίνος και Αμαλία Καραμανλή, ο Γιώργος Σεφέρης, ο οποίος έβρισκε το γειτονικό «Ζόναρς» άσχημα φωτισμένο και επιπλωμένο πρόστυχα, ο Οδυσσέας Ελύτης, ο Νίκος Γκάτσος και ο Μάνος Χατζηδάκις. Ειδικά οι δύο τελευταίοι είχαν και δικό τους ξεχωριστό τραπέζι στο πατάρι.
Το ζαχαροπλαστείο Φλόκα έχει παραχωρήσει σήμερα τη θέση του στο εμπορικό κέντρο « Άττικα» Σε μικρή απόσταση από το Φλόκα και το Ζόναρς, λειτουργούσε το «Μπραζίλιαν», στην οδό Βουκουρεστίου και ήταν ονομαστό για την ποιότητα του καφέ του. Εδώ έμαθαν οι Αθηναίοι τον εσπρέσο και το «Μπραζίλιαν» στις δεκαετίες του 1950 και του 1960, είχε παραγκωνίσει όλα τα άλλα λογοτεχνικά στέκια, ίσως και λόγω της γειτνίασης του με το βιβλιοπωλείο «Πυρσός». Από τους πιο τακτικούς θαμώνες του, ο Κώστας Ταχτσής, έγραψε το ποίημα « Η συμφωνία του Μπραζίλιαν» που εικονογραφήθηκε από τον Γιάννη Τσαρούχη και κοσμεί σήμερα τον τοίχο του «Μπραζίλιαν» που έχει μεταφερθεί στην οδό Βαλαωρίτου το 2007.
Ονομαστό στέκι και το ουζερί του «Απότσου», στη στοά επί της Πανεπιστημίου 10. Η λειτουργία του ξεκίνησε το 1897 στην οδό Σταδίου 5 και το 1969 μεταφέρθηκε στη Βουκουρεστίου , από που μετακόμισε το 1971 στην Πανεπιστημίου. Από τους πιο επώνυμους θαμώνες του ήταν οι Μιλτιάδης Μαλακάσης, Ζαχαρίας Παπαντωνίου, Δημοσθένης Βουτυράς, Γιώργιος Σεφέρης, Οδυσσέας Ελύτης και Ανδρέας Καραντώνης.
Μεγάλο στέκι λογοτεχνών ήταν και το «Καφενείο Ζαχαράτου» στην αρχή της Καραγιώργη Σερβίας, το οποίο επισκεπτόταν καθημερινά, κατά το πρώτο του ταξίδι στην Ελλάδα, ο Κωνσταντίνος Καβάφης και ήταν και στέκι στρατιωτικών, πολιτικών και δημοσιογράφων. Τακτικοί θαμώνες του και οι Παλαμάς, Δροσίνης και Ροίδης. Μεγάλη η σημασία του στην πολιτική ζωή της Αθήνας και ο Γεώργιος Παπανδρέου, λέγεται πως είπε ότι το καφενείο Ζαχαράτου είναι το δεύτερο και ίσως πιο ελεύθερο κοινοβούλιο από το πραγματικό. Το 1888 το καφενείο μεταφέρθηκε στην απέναντι γωνία, στην οικία Βούρου και το 1960 κατεδαφίστηκε.
Στα λογοτεχνικά στέκια του Κολωνακίου συμπεριλαμβάνεται το «Βυζάντιον» της πλατείας Κολωνακίου που άρχισε να δραστηριοποιείται μετά το 1955, όταν άλλα λογοτεχνικά στέκια, όπως το πατάρι του Λουμίδη, είχαν κουράσει τους θαμώνες τους. Τακτικοί πελάτες του ο Οδυσσέας Ελύτης, ο Νίκος Γκάτσος, ο Νάνος Βαλαωρίτης, που έγραψε αρκετά ποιήματα για το στέκι, όπως άλλωστε και ο Κώστας Ταχτσής. Λίγο παραπάνω, καθ οδόν προς το Λυκαβητό, το καφενεδάκι της Δεξαμενής χρωστά τη φήμη του στον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη, που απέφευγε τους λογοτεχνικούς κύκλους και πήγαινε στα λαϊκά καφενεία του Ψυρρή.
Το καφενείο της Δεξαμενής το γνώρισε από τον Γιάννη Βλαχογιάννη και από τότε το επισκεπτόταν καθημερινά για να γράψει, να μεταφράσει ή να ρεμβάσει στο πίσω μέρος του κτιρίου. Γνωστοί θαμώνες του καφενείου και οι Παύλος Νιρβάνας, Νίκος Καζαντζάκης, Κώστας Βάρναλης, Μάρκος Αυγέρης και Οδυσσέας Ελύτης, ο ανδριάντας του οποίου βρίσκεται στην πλατεία δεξαμενής από το 1997.