Γιατί οι πραγματικά σπουδαίες ταινίες είναι πια μετρημένες στα δάχτυλα; Ίσως επειδή το Χόλιγουντ έχει συνθηκολογήσει με το πλήγμα της ιντερνετικής πειρατείας.
"Το χτύπημα που έχουν δεχτεί οι εταιρείες παραγωγής είναι τεράστιο", έλεγε στο προηγούμενο τεύχος του Vanity Fair ένας εκ των παραγωγών του καινούργιου Star Wars. Και πράγματι είναι. Το να κατεβάζεις δωρεάν, έχει αποδειχτεί το πιο καίριο πλήγμα στην ακριβότερη βιομηχανία του θεάματος. Πάνε πια οι εποχές που περίμενες μια ταινία μήνες και μήνες. Τώρα, η τεχνολογία σου παρέχει τη δυνατότητα να την κλέψεις με ένα κλικ. Κι έτσι χάθηκε και αυτή η ασύγκριτη μυσταγωγία του σινεμά, το να συνδυάζεις ένα φιλμ με μια έξοδο. Ο εικοστός πρώτος αιώνας συρρίκνωσε την αλυσίδα των αιθουσών, επέφερε λουκέτα σε παλιούς κινηματογράφους, μετέτρεψε τις βραδιές μπροστά στο πανί σε κάτι το απαρχαιωμένο, το παλιομοδίτικο. Ό,τι δεν κατάφερε το βίντεο και αργότερα το dvd, το πέτυχε η πειρατεία. Διάβαζα πρόσφατα, λόγου χάρη, ότι από το 2006 και μετά, έχουν κλείσει περισσότερα από ογδόντα σινεμά στην περιφέρεια της Αθήνας και παραπάνω από εκατό βίντεο-κλαμπ.
Δεν είναι όμως μόνο η πειρατεία. Το σινεμά, ειδικά το αμερικανικό, δείχνει να έχει στερέψει. Μοιάζει κουρασμένο. Οι μεγάλες, ακριβές παραγωγές δείχνουν να επαναλαμβάνουν χιλιοειπωμένα κλισέ και μοτίβα, ή αναλώνονται σε παλιά δοκιμασμένα σενάρια, μέσα από remakes που σπάνια ανανεώνουν ένα είδος. Τα διαμαντάκια έρχονται κυρίως από τους ανεξάρτητους, από τους κύκλους του Sundance Festival, από ορεξάτους πιτσιρικάδες που δεν χρειάζονται δεκάδες εκατομμύρια δολάρια για να μεγαλουργήσουν. Ή προκύπτουν από την Ευρώπη, από την Ιταλία του Σορεντίνο, την Γερμανία του Χάνεκε, την Γαλλία του Λατιγκό, την Ελλάδα του Λάνθιμου, το βρετανικό BBC, και πάει λέγοντας. Η βάση, η ψυχή ενός φιλμ είναι το κείμενο. Ακόμη κι αν έχεις το ωραιότερο καστ του κόσμου, ακόμη κι αν έχεις προϋπολογισμό εξακοντισμένο στην στρατόσφαιρα, έτσι και δεν έχεις σενάριο, δεν έχεις ταινία. Έχω αρχίσει και γίνομαι καχύποπτος, ίσως επειδή γράφω μυθιστορήματα, ότι η "κούραση" του Χόλιγουντ οφείλεται στο γεγονός ότι ολοένα και λιγότερες ταινίες βασίζονται πια σε μυθιστορήματα. Ίσως τα πρωτότυπα σενάρια δεν είναι τόσο ενδιαφέροντα. Ωστόσο, ακόμη κι ένας σχεδιαστής μόδας όπως ο Τομ Φορντ, μπόρεσε και μεταπήδησε μεγαλοπρεπώς στον κινηματογράφο με το "A single man", μια από τις ωραιότερες ταινίες του αιώνα μας κατά την γνώμη μου, επειδή δεν έκανε τίποτε άλλο παρά να ντύσει με κομψότητα και χάρη τις σελίδες του ωραιότερου βιβλίου του Κρίστοφερ Ίσεργουντ.
Μοιραία, φτάνω στο σημείο να συμφωνήσω με όσους υποστηρίζουν ότι το καλύτερο σινεμά σήμερα είναι η αμερικανική τηλεόραση. Ειδικά η εταιρεία παραγωγής HBO έχει δημιουργήσει την τελευταία δεκαετία αριστουργήματα. Το "Sopranos" είναι η κορυφαία, η πιο ενδελεχής διατριβή στην βία, από την εποχή του "Νονού". Οι δύο κύκλοι του "Carnival" είναι ό,τι πιο φελινικό έχω δει, κάθε σεκάνς και μια κορνίζα με μπλαβιασμένα χρώματα. Το "Deadwood" ένας σεξπηρικός χορός θανάτου, που αναβίωσε το γουέστερν του Άλτμαν και του Πέκινπα. Το "Newsroom", ένα tour de force για τον Τύπο εφάμιλλο των μεγάλων ταινιών που σκάρωσε ο Άλαν Τζέι Πάκουλα στα μέσα των seventies. Το "Mad Men", ένας στυλιστικός θρίαμβος γύρω από τη Νέα Υόρκη της δεκαετίας του εξήντα, και μια έξοχη καταγραφή της βιομηχανίας της διαφήμισης και του τρόπου που επιβλήθηκε στην σύγχρονη κουλτούρα. Και φυσικά το "True Detective", αυτή η ασύλληπτη, ανατριχιαστική ανατομία της αρρώστιας των μεσοδυτικών πολιτειών, όπου ο παγανισμός, το έγκλημα, το σεξ, όλα τα καταπιεσμένα ένστικτα του λαβωμένου αμερικανικού ονείρου παίρνουν φωτιά από την πένα του Νικ Πιτζολάτο, ενός νέου Τζέιμς Ελρόι, θα έλεγε κανείς, ή ενός νέου Ρέιμοντ Χάρβερ.
Ασφαλώς υπάρχουν εξαιρετικές σειρές και μακριά από τα στούντιο της HBO. Το "House of Cards", για παράδειγμα, που είναι ένα βαθύ πορτρέτο της πολιτική εξουσίας, με φόντο τα παρασκήνια στον Λευκό Οίκο. Ή το "Tyrant", που θέτει στο επίκεντρο τις ισορροπίες στα ενδότερα ενός μουσουλμανικού κράτους, εκβάλλοντας εικόνες πολύ επίκαιρες στα χρόνια που ζούμε. Τι συνδέει όλες αυτές τις σειρές; Το καλό γράψιμο. Η λεπτομέρεια στην ανάλυση. Το ότι ο καμβάς είναι χτισμένος πάνω στις δομές του κλασσικού μυθιστορήματος. Παράλληλες ιστορίες που συνδέονται πειστικά, καταστάσεις φυσιολογικές που αναπτύσσονται ρεαλιστικά. Όχι κλισέ. Όχι μοτίβα. Όχι άσκοπες σφαίρες και άσκοπα fuck you. Κάθε λέξη έχει το νόημά της και κάθε εξέλιξη μοιάζει πιστευτή. Το σημείο όπου χωλαίνουν οι περισσότερες σημερινές κινηματογραφικές ταινίες, ο άσκοπος εντυπωσιασμός και η ανώφελη αφήγηση εξαιτίας μιας ταχύτητας χωρίς λόγο, μοιάζει στην καλή τηλεόραση να είναι ο πρώτος κανόνας προς αποφυγήν. Οτιδήποτε μοιάζει πιο κινηματογραφικό από αυτό που βλέπεις στον κινηματογράφο. Και οι ερμηνείες είναι πρώτης γραμμής. Ο Τζέιμς Γκαντολφίνι ως Τόνι Σοπράνο. Ο Τζεφ Ντάνιελς ως άνκορμαν στο "Newsroom". Ο Κέβιν Σπέισι στο "House of Cards". Ο Τζόναθαν Ράις στο "Woolf Hall" του BBC. Ο Τζον Χαμ στο "Mad Men". Κείμενο και ερμηνείες. Δεν θέλεις τίποτε άλλο. Έτσι έλεγε ο Κιούμπρικ.
Δεν ξέρω εάν η τροχιά ύφεσης στην οποία έχει μπει το σινεμά, όπως το ξέραμε παλιότερα τουλάχιστον, είναι ένας μόνιμος ή μεταβατικός θάνατος, που καθρεφτίζει και τον τρόπο ζωής στην εποχή μας. Εκείνο που ξέρω, όσο αιρετικό ίσως κι αν ακούγεται, είναι ότι ελάχιστες πολυβραβευμένες ταινίες των τελευταίων ετών μπορούν να συγκριθούν στα μάτια μου με ένα "Breaking Bad", ή με ένα "Deadwood", ή με ένα "Sopranos". Υπάρχει κάτι ντοστογιεφσκικό, κάτι τολστοϊκό σε αυτού του είδους την τηλεόραση. Μια ροπή που σε οδηγεί στο ξεχασμένο λίκνο κάθε μορφής θεάματος από τα σπάργανα της ανθρωπότητας: τις λέξεις.