Το όνομά του ήταν Τζον Φορμπς Νας και μέχρι προχθές ανήκε στους σπουδαιότερους εν ζωή επιστήμονες αυτού του κόσμου.
Η "Θεωρία των Παιγνίων", το έργο της καριέρας του, θεωρείται πια το κορυφαίο εγχειρίδιο κατανόησης της ανθρώπινης συμπεριφοράς στην σύγχρονη εποχή. Μα πίσω από τους ορίζοντες, τα βραβεία, την δόξα, μια διαδρομή που έφτασε να αποδοθεί και από την βιομηχανία του Χόλιγουντ, κρύφτηκε ένας άνθρωπος που ταξίδεψε στην σκοτεινή πλευρά του φεγγαριού, σώθηκε και γύρισε για να πει μια ιστορία επιβίωσης που περισσότερο βασίζεται στο συναίσθημα παρά στους αριθμούς. Τελικά δεν τον νίκησε η σχιζοφρένεια, αλλά η καθημερινότητα της ζωής. Μα, καθώς θεωρώ τον θάνατό του την κορυφαία απώλεια του 2015, φέρνω στο νου μια συγκλονιστική ερμηνεία που είχε δώσει στην αρρώστια του, μιλώντας πριν από πολλά χρόνια στον Θανάση Λάλα. "Πώς είναι όταν αρρωσταίνει το μυαλό;" είχε ερωτηθεί. Και ο σπουδαίος Νας είχε απαντήσει: "Είναι σαν να μένει το αυτοκίνητο χωρίς οδηγό". Σαράντα χρόνια δεν τον σκότωσε το μυαλό του. Και τον σκότωσε πριν από μερικές ώρες ένα τρελό αυτοκίνητο στο οποίο ήταν επιβάτης.
Σε όρους απλούς, μη επιστημονικούς, το θεώρημα του Νας (που στα αγγλικά καθιερώθηκε ως Nash solution ή Nash ecuilibrium) μπορεί να συνοψιστεί ως μια θεωρητική έννοια ενός παιχνιδιού ανάμεσα σε δύο ή περισσότερους παίκτες, όπου κάθε παίκτης υποτίθεται ότι ξέρει τις στρατηγικές που φέρνουν την ισορροπία των άλλων παικτών. Στην ουσία δεν είναι παρά μια μαθηματική απεικόνιση του τρόπου με τον οποίο λειτουργεί ένα μεγάλο μέρος της ζωής μας. Η στρατηγική αλληλεπίδραση πολλαπλών ατομικών αποφάσεων. Το αδιόρατο έπος της συνεκδοχής. Ένας τρόπος για να προβλεφθεί τι θα συμβεί εάν πολλοί άνθρωποι ή πολλοί οργανισμοί παίρνουν αποφάσεις ταυτόχρονα και η απόφαση του καθενός στηρίζεται στην απόφαση των υπολοίπων. Δεν είναι επιστήμη μαζικής κατανάλωσης. Είναι μια βαθιά κατάδυση στις πιο σκοτεινές σήραγγες των μαθηματικών, με την βοήθεια ίσως της νευρολογίας, που μόνο ένα μυαλό στα χίλια χρόνια θα μπορούσε να την θεμελιώσει. Είναι Τέχνη. Ένα ορατόριο του Μότσαρτ σε αριθμούς, ένας πίνακας του Καραβάτζιο υπό την μορφή εξίσωσης. Θα μπορούσε ένας φυσιολογικός άνθρωπος, μια προσωπικότητα αδιατάραχτη, απολύτως ισορροπημένη, καμωμένη στα πρότυπα της ομαλότητας που απαιτούμε από τις μάζες, να φτάσει τόσο μακριά; Πώς θα μπορούσε; Ποιος μεγάλος υπήρξε ομαλός; Η παρανοϊκή συμπεριφορά του Μότσαρτ, η παρανοϊκή συμπεριφορά του Καραβάτζιο, η συμπεριφορά εκτός ορίων όσων πέταξαν κοντά στον ήλιο για να δημιουργήσουν κάτι το ανεξίτηλο, -του Χέμινγουέι, της Βιρτζίνια Γουλφ, του Βαν Γκογκ, του Τσάπλιν, του Συντ Μπάρετ, της Σύλβια Πλαθ και τόσων άλλων-, δεν ήταν απλά το αντίτιμο της ευφυΐας τους, ήταν, θα μπορούσε να πει κανείς, και η προϋπόθεσή της. Ο ψυχισμός ήταν που έφερε τα έργα, τις ανακαλύψεις, την δόξα της αιωνιότητας. Και ο ψυχισμός ήταν που συνθλίφτηκε ακόμη περισσότερο από αυτά. Άλλος κόβει το αφτί του, άλλος αυτοκτονεί πέφτοντας σε ένα ποτάμι, άλλος βυθίζεται για χρόνια στις σκιές. Ο Νας αποσύρθηκε στην αγκαλιά του έρωτα της ζωής του, μιας γυναίκας με την οποία παντρεύτηκε στα 1957, χώρισε μια δεκαετία αργότερα, και όταν πια άρχισε να φλερτάρει επικίνδυνα με την σκοτεινή πλευρά του φεγγαριού, έτρεξε κοντά της, γνωρίζοντας πως μόνο εκείνη θα μπορούσε να τον σώσει.
Η ιστορία με την Αλίσια Λόπεζ στάθηκε πολυκύμαντη εξαιτίας των δαιμόνων που μπήκαν ανάμεσά τους. Η σχιζοφρένεια δεν είναι απλά ένας τρομαχτικός ιός μεταμόρφωσης. Είναι βαθύ σκοτάδι μες στο οποίο αναγκάζονται να συρθούν όλοι όσοι προσπαθούν απεγνωσμένα να στηρίξουν τα θύματά της. Μα αποφλοιώνει. Καθιστά το ίδιο το περιβάλλον μια βαθιά σήραγγα. Η βιογραφία της Σύλβια Νάσαρ, στην οποία βασίστηκε το πετυχημένο φιλμ του Ρον Χάουαρντ με τον Ράσσελ Κρόου στον ρόλο του Νας, μιλάει για τους φανταστικούς φίλους που διαχώριζαν τον σπουδαίο επιστήμονα από την πραγματικότητα, μιλάει για τις αλλαγές στην διάθεσή του, για την κατάθλιψή του, τις εμμονές του. Μιλάει όμως και για έναν αστάθμητο παράγοντα, που δεν συμπεριλαμβάνεται σε κανένα εγχειρίδιο ίασης. Μιλάει για την αγάπη. Ο κόσμος συναισθημάτων μέσα στον οποίο έζησε ο Τζον Φόρμπς Νας αποδείχτηκε, όπως ομολόγησαν πολλοί άνθρωποι που τον γνώριζαν, η σήραγγα μιας αργής αλλά ουσιαστικής επανόδου στην χώρα των ζωντανών. "Κανείς δεν επιστρέφει από εκεί που ήταν αυτός", είχε πει ο σκηνοθέτης της ταινίας την βραδιά των Όσκαρ του 2002. "Ο Νας τα κατάφερε εξαιτίας της Αλίσια. Η αφοσίωσή της τον κράτησε ζωντανό και τον βοήθησε να γυρίσει κοντά μας".
Κι έτσι η εύθραυστη λιακάδα του υπέροχου μυαλού κατάφερε μέσα από τις ρωγμές να νικήσει την παράνοια της εποχής μας και να δει το θεώρημα που απέφερε το Νόμπελ να βρίσκει χρήση στην Τεχνητή Νοημοσύνη, στην Πληροφορική, στην Πολιτική, καθώς και σε ένα σωρό λιγότερο προβλέψιμα μέτωπα, από το πώς να διοργανωθεί μια δημοπρασία (Auction theory), τι να περιμένεις στα πέναλτι ενός ποδοσφαιρικού αγώνα (Matching pennies), μέχρι την ανάλυση εμπόλεμων καταστάσεων (Prisoner's dilemma). Η πιο ειρωνική πτυχή -γιατί κάθε έπος κρύβει μια τραγική ειρωνεία- είναι ότι στα τέλη της δεκαετίας του ενενήντα χρησιμοποιήθηκε από την αμερικανική κυβέρνηση για την πρόβλεψη της τροχαίας κίνησης (Wardrop's principle). Τροχαία κίνηση, όπως αυτή στους δρόμους του Νιου Τζέρσι, όπου προχθές το πρωί, ο Τζον και η Αλίσια μπήκαν σε ένα ταξί που λίγη ώρα αργότερα έγινε συντρίμμια. Τα μαθηματικά δεν είναι δυνατόν να προβλέψουν μια στραβοτιμονιά. Οι Νας όμως πέθαναν μαζί.